İkilemeler Nedir
Anlamın vurgulanması ve ifadenin güçlendirilmesi için, aynı kelimenin tekrar edilmesi ya da benzer anlamlara sahip, zıt anlamlı sözcükler veya benzer seslere sahip kelimelerin bir arada kullanılması retorik bir figür olan “ikileme” olarak adlandırılır. Bu ikilemeler, dilde sabit hale gelmiş ifadelerdir ve değişik şekillerde oluşurlar. Bu dil oyunları, anlatımı zenginleştirir ve vurgulamak istenen düşünceyi daha çarpıcı hale getirir.
Bir başka deyişle ikilemeler, cümlede anlamı pekiştirmek ve güçlendirmek amacıyla kurulan söz öbekleridir.
İkilemelerin Özellikleri ve Anlam Bakımından Kuruluşları
Anlamsal kuruluş yönünden ikilemelerin özellikleri şunlardır:
1. Aynı sözcükleri yineleme yoluyla oluşanlar:
Çocuklar uslu uslu oturuyorlar. Başından geçenleri uzun uzun anlattı. Çıktı ve demet demet çiçeklerle geri döndü. .,. Dağ yolunda vavaş vavaş ilerledik.
İri iri güller, sarı sarı ayvalar, çeşit çeşit tatlılar…
2. Eş anlamlı sözcükler ya da yakın anlamlı sözcüklerle oluşanlar:
Kimseden ses seda çıkmıyor. …_..
Az buçuk yabancı dili de var. Bugüne dek doğru dürüst idman yapmadınız. Bu olay hakkında akıl fikir yürütmek biraz zor. Adam, ezile büzüle odayı terk etti.
3. Zıt anlamlı kelimeler ile oluşanlar:
Aşağı yukarı on yıldır ondan haber alamadık. Övünmek gibi olmasın, az çok şiirden anlarım.
Başkaları hakkında ileri geri konuşmak doğru değildir.
Çamurda bata çıka ilerliyorduk.
4. Biri anlamlı biri anlamsız sözcüklerle oluşanlar:
Annem ufak tef ekti, ancak çok becerikliydi. Bu yıl çoluk çocuk tatile çıkacağız. Sizden yemek memek bir şey istemiyorum.
5. İkisi de anlamsız sözcüklerle oluşanlar:
Yine abuk sabuk konuşmaya başladı
6. Yansıma sözcüklerle oluşanlar:
Hasta ıkıl ıkıl nefes alıyordu.
Arabalar yanımızdan vızır vızır geçiyordu.
Pekmezi tenekeye lıkır lıkır doldurdu.
Suyun sesini şırıl şırıl akışı dinlendiriyor.
7. “de”, “ama” gibi bağlaçlar ile ve “mi” edatı (soru eki) ile kurulanlar:
Kibar mı kibar bir çocuktur.
Ev de evdir, maşallah!
Çimenler ıslak ama ne ıslak
İkilemeler kuruluşları esnasında yapım ekleri ve çekim ekleri alabilir:
Yerli yersiz konuşma.
Günlük güneşlik bir gün geçirdik.
Boşu boşuna uğraşmıyorum onunla. İkisi bir süre baş başa görüştüler.
Tarlalar baştan basa deniz renginde.
UYARI: İkilemeleri oluşturan sözcükler ayrı yazılır. Aralarına noktalama işaretleri konmaz.
Gümbür gümbür geliyorlar, doğru
Gümbürgümbür geliyorlar, yanlış
Gümbür, gümbür geliyorlar, yanlış
İkilemeler ile ilgili örnek test soruları çöz
Örnek Soru
İkileme oluşturan bazı kalıplaşmış sözlerin yerleri değiştirilemez.
Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcüklerden hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A) Olayı varım yamalak anlattı.
B) Ufaklı irili bütün kavunları sattı.
C) Her şey avan beyan gözümüzün önünde gerçekleşti.
D) Okulunu ite kaka bitirdi.
(1998 – LGS)
ÇÖZÜM
B’deki ikileme “ufaklı irili” biçiminde değil, “irili ufaklı” şeklindedir. İkilemede sözcüklerin yeri değiştirilemez.
Bu nedenle yanıt B’dir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ikilemeyi oluşturan sözcükler arasındaki anlam ilişkisi ötekilerden farklıdır?
A) Ağır ağır yürüyerek parka geldi ve banka oturdu, çevresindeki doğanın tadını çıkarmaya başladı.
B) Koşa koşa okula yetiştiği için soluğu sınıfta aldığında kalbi hızlı hızlı çarpıyordu.
C) Usul usul esen rüzgar, ağaçların yapraklarını nazikçe okşuyor, doğanın dinginliğini artırıyordu.
D) Hemen hemen her gün aynı yoldan geçerken, sokak köşesindeki kafe onun için bir rahatlama noktasıydı.
E) Bu konu hakkında ileri geri konuşmasına rağmen sonunda istediği projeye başlamaya karar verdi.
Çözüm: Bu soruda E hariç diğer seçeneklerdeki ikilemeler aynı sözcüğün tekrarıyla oluşmuş ancak E seçeneğinde zıt anlamlı sözcüklerle meydana gelmiştir. Bu nedenle yanıt E’dir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ikilemeyi oluşturan sözcükler arasındaki anlam ilişkisi ötekilerden farklıdır?
A) Piknik için ufak tefek yiyecekler hazırladık ve doğanın tadını çıkarmaya gittik.
B) Çocuklar, akıllı uslu davranarak oyunlarını bitirdikten sonra ödüllendirilmeyi bekliyorlardı.
C) Köyde yaşayan herkes, çoluk çocuk tarlaya çıkıp hasat yapmaya başladı, birlikte çalışmanın keyfini çıkardılar.
D) Binanın çarpık çurpuk yapısı, yılların yorgunluğunu yüzünde taşıyor gibi görünüyordu.
E) Eğri büğrü sokaklarda dolaşırken eski bir kitapçıya rastladık ve içeride saatlerce gezindik.
Çözüm: Bu soruda B hariç diğer seçeneklerdeki ikilemeler “Biri anlamlı biri anlamsız sözcük yoluyla” oluşmuş ancak B seçeneğinde eş anlamlı kelimelerle meydana gelmiştir. Bu nedenle yanıt B’dir.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili ikilemelerin hangisinde, ikilemeyi oluşturan sözcükler arasındaki anlam ilişkisi ötekilerden farklıdır?
A) Arabayı doğru düzgün park etmek, trafikte oluşabilecek sorunları minimize etmeye yardımcı olur.
B) Tartışma sırasında yalan yanlış sözler sarf etmek yerine, dürüstlükle konuşmak her zaman daha sağlıklıdır.
C) Hayatta gerçek değeri mal mülkten çok, insan ilişkileri ve anı biriktirmek oluşturur.
D) Eski eve yerleşirken tüm eski püskü eşyalarımızı toplayarak çıktık ve yeni yaşamımıza başladık.
E) Bu eski dergi sayfalarıyla dolu oda, delik deşik duvarları ve eski kitap kokusuyla doluydu.
Çözüm: Bu soruda D hariç diğer seçeneklerdeki ikilemeler “yakın anlamlı sözcükler yoluyla” oluşmuş ancak D seçeneğinde ise biri anlamlı diğeri anlamsız sözcüklerle oluşmuştur. Bu nedenle yanıt D’dir.
çok güzellllllllllll
Okulda 40 dakikada öğrendiğim şeyi 5 dakikada öğrendim. Teşekkürler