YANSIMA SÖZCÜKLER
Yansıma Sözcük Nedir Ne Demektir
Doğadaki sesler taklit edilerek oluşturulan sözcüklere yansıma sözcükler denir. Bu tür sözcükler, anlatımı güzelleştirir, anlatıma güç katar. Yansıma veya onomatopeya olarak da bilinen yansıma ses, doğadaki seslerin nesnelerle, olaylarla veya durumlarla ilişkilendirilmesi anlamına gelir. Bu tür ifadeler, yazı, karikatür ve şiir gibi farklı türlerde sanatsal ifadelerde kullanılarak seslerin betimlenmesine yardımcı olabilir.
Özellikle küçük çocukların ifadelerinde ve karikatürlerde sık sık kullanılan bu tür sözcükler, birçok eserde karşımıza çıkar. Ancak, yansıma sözcükleri tek başına anlam taşımazlar ve anlam kazanabilmeleri için diğer kelimelerle birlikte kullanılmaları gerekir.
Yansıma sözcüklerin kökleri:
a. İnsan sesi (konuşma dışında):
fıs fısıldaşmak, fısıltı
hor horlamak
hapşu hapşırmak
b. hayvan sesi
miyav miyavlamak
hav havlamak
c. Eşyanın birbirine çarpmasıyla çıkan sesler:
pat => patırtı
zır => zırıltı
uğ- => uğultu
şır => şırıltı
güm => gümbürtü
tak => takırtı
çat => çatırtı
Yansıma Sözcükler için Örneklerle Cümleler
- Fabrikadaki makinelerin gürültüsü öğleye doğru azalıyordu.
- Yandaki salondan gelen tıkırtı, dikkatimizi çekmişti.
- Bu tatil beldesinde cıvıl cıvıl öten kuşlar ve şırıl şırıl akan dere bize huzur veriyor.
- Stüdyodan yükselen cızırtılı sesler, sokaktakileri rahatsız etmişti.
- Ali Baba’nın çiftliğinde kediler miyavlıyor, köpekler havlıyor, kuzular meleşiyordu.
Yukarıdaki cümlelerde kalın yazılan sözcükler, yansımadır.
Yasıma için diğer örnek cümleler
- Eskiden köyün içinde bir dere gürül gürül akardı bizim çocukluğumuzda.
Bu cümledeki “gürül gürül” sözcüğü, derenin sesinin taklit edilmesiyle dilimize girmiş olan bir sözcüktür. Doğadaki bir sesin taklit edilmesi söz konusu olduğu için de bu sözcük yansıma sözcüklere örnektir.
- Bebek akşamdan beri hiç uyanmadan mışıl mışıl uyuyor.
- Dallarda serçeler cik cik öterek daldan dala atlıyordu.
- Bal arıları kulaklarımızın dibinden vızır vızır geçiyordu.
- Baltayı ağaca vurdukça tak diye bir ses duyuluyordu.
Dilimizde yansıma sözcükler, yapım eki alarak türemiş olarak da kullanılır. Bu sözcüklere “yansımadan türemiş sözcükler” denir. Bu sözcükler de yansıma sözcük olarak kabul edilir.
- Annesini kaybeden kuzu acı acı meleyerek annesini arıyordu.
Bu cümledeki “meleyerek” sözcüğü yansıma mı diye düşündüğümüzde, kuzunun çıkarmış olduğu “me” sesine “-le-” yapım ekinin getirilmesiyle “melemek” şeklini almıştır. Bu sözcük, “me” sözcüğünden yani yansımadan türemiş bir sözcüktür.
NOT: “Ötüşmek” sözcüğü yansıma mıdır diye çok sık sorulan bir soru vardır. Bu sözcük yansıma değildir. Çünkü kuşlar “öt” biçiminde ses çıkarmazlar. “cik cik” diye ses çıkardıkları ve bizim de onları bu şekilde taklit ettiğimiz için “cik” sözcüğü yansımadır. Bu yansımaya “-le” yapım ekini getirerek “Kuşlar cikledi.” biçiminde yansımadan türemiş sözcük oluşturmuş oluruz.
Yansımalara Diğer Örnekler
- Mahallede sabaha kadar sokak köpekleri havlıyor.
- Televizyonda film izlerken televizyondan bir cızırtı geliyor.
- Dışarıdaki gürültünün sebebini anlamaya çalışıyoruz.
Bazı durumlarda, belirli bir kavramı veya durumu ifade etmek için kullanılan kalıplaşmış yansıma sözcüklerinin dışında, yazarlar tarafından yeni sözcükler de oluşturulabilir. Bu yeni sözcükler, belirli bir amaca yönelik olarak tasarlanabilir ve anlam açısından zenginlik kazandırabilir.
Özellikle gösterge olarak kullanılan kavramlar için, betimleyen ve betimlenen arasındaki ses benzerliği ilişkisi nedeniyle ikon grubuna girerler. Bu ikonik sözcükler, sözcüklerin anlamının yanı sıra, ses ve şekil yönünden de anlam taşırlar. Bir yazarın, yansıtılacak durum veya kavramın özelliklerine göre yeni sözcükler oluşturması, metnin okuyucularına daha anlamlı bir deneyim sunabilir. Bu sayede, okuyucuların zihninde daha canlı ve net bir imge oluşabilir ve metnin etkisi artabilir.
Yansıma sözcüklerle ilgili test soruları çöz
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde herhangi bir yansıma sözcük yoktur?
A) Bahar alerjisi nedeniyle sürekli hapşırmak zorunda kalıyorum.
B) Sigara içenler genellikle öksürük şikayeti ile doktora başvuruyorlar.
C) Küçük çocuklar genellikle isteklerini elde edemediklerinde zırlamaya başlarlar.
D) Film izlerken duygusal sahnelerde hüzünlenmek benim için kaçınılmaz bir durum.
E) Diş macunu köpüğünü ağzımda tutup tükürmek yerine lavaboya dökmeyi tercih ederim.
Çözüm: A seçeneğinde hapşırmak, B’de öksürmek, C’de zırlamak, E’de ise tükürmek sözcüğü yansıma sözcüktür. D seçeneğindeki ise yansıma yoktur.
I. Pastanın mumlarını üfleyerek doğum günümü kutladım.
II. Böyle stresli bir iş ortamında sürekli çalışırken bir gün patlamamak mümkün değil.
III. Korkunun etkisiyle yerimde duramadım ve aniden fırlayarak kaçmaya başladım.
IV. Türk edebiyatında tenkit, eleştiri ve hiciv kavramları, uzun bir geçmişe sahiptir.
V. Fiziksel nesneler, sınırlı bir zihin tarafından algılanmadıkları için var değillerdir.
Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisinde ya da hangilerinde yansıma kelime bulunmamaktadır?
A) Yalnız V. B) Yalnız III. C) I. ve V. D) II. ve IV. E) IV. ve V.
Çözüm: I. cümlede üfleyerek, II. cümlede patlamak, III. cümlede fırlayarak sözcükleri yansıma iken IV. ve V. cümlede yansıma bulunmamaktadır. Yanıt E’dir.
Aşağıdaki tümcelerin hangisinde yansıma sözcük bulunmamaktadır?
A) Antik dönemde Ksenophanes ve Parmenides gibi filozoflar idealizmi savunmuşlardır.
B) O çekmecenin kapağını küt diye kapattığında herkes irkildi.
C) Parmaklarını çıt diye şaklatarak dikkat çekmeye çalıştı.
D) Odaya girer girmez ayakları şır diye ses çıkardı.
E) Yağmur damlaları şırıl şırıl yağarken, ben pencerenin önünde oturup seyrettim.
Çözüm: A seçeneğinde yansıma yoktur, B’de küt, C’de çıt, D’de şır E’de ise şırıl şırıl sözcükleri yansıma olduğundan yanıt A’dır.
Aşağıdakilerin hangisinde yansıma yoktur?
A) Şiddetli bir fırtına eserken evin çatısı çatırdamaya başladı.
B) Çiftlikte bu sabah horozların ötüşü ile uyandım.
C) Kitaplıktan bir kitap alırken cik diye bir ses duydum.
D) Sokaktan geçen bir kedi miyavlayınca arkasını döndü.
E) Köpeğim havlayarak bana doğru koştu.
Çözüm: A seçeneğinde çatırdama, B’de ötmek sözcüğü yansıma değildir çünkü kuşlar “öt” biçiminde ses çıkarmazlar, C’de çık, D’de miyav E’de ise havlayarak sözcüğü yansıma olduğundan yanıt B’dir.
Aşağıdakilerin hangisinde yansımadan türemiş sözcük vardır?
A) Beni kimse ile karıştırmaman gerektiğini söylemiştim.
B) Aşkın hayatımızda büyük bir yere sahip olduğunu bilirim.
C) Motorun homurtusu o kadar yüksekti ki, konuşmakta zorlandık.
D) Sadakat, insanların hayatlarında önemli kararlar aldırır.
E) Sevgi, insanların hayatlarında anlamlı bir yer tutar.
Çözüm: C seçeneğindeki homur sözcüğü -tu eki ile türeyerek homurtu sözcüğü biçimine dönüşerek yansımadan türemiş olduğu için yanıt C’dir.
civelek sözcüğü yansıma mıdır cıvıl cıvıl dan yansıma olarak mı türetilmiştir