Bulgarlar
Bulgar “karışmak” anlamına gelmekte olup; “bulgamak” fiil kökünden türemiştir. Bulgarlar olarak adlandırılan Türkler 5. Yüzyılda Oğuzlardan koparak batıya göç eden ve “Ogur” adını alan boylarla Batı Hun Devleti’nin yıkılmasının ardından bölgede varlık gösteren Hunların birleşmesiyle oluşmuşlardır. Büyük Bulgarya Devleti olarak da adlandırılan bu devlet Kubrat önderliğinde kurulmuş olup, siyasi anlamda en fazla Hazarlar’la mücadele etmişlerdir. Bulgar-Hazar mücadelesinin temeli Kürt Yolu hâkimiyetini ele geçirme yarışına dayanmakla birlikte Bulgarlar en nihayetinde Hazar saldırıları sonucu ikiye bölünmüşlerdir.
Bölünmeyle ortaya çıkan yapılardan biri olan İtil Bulgarları (Kama) Volga Nehri ve çevresinde varlık göstermiş olup hükümdarları Almış Han zamanında 922’de Müslüman olmuş ve İslamiyet’i resmi din ilan etmişlerdir. Almış Han İslamiyet’le birlikte “Cafer bin Abdullah” adını almıştır. İslamiyet’i benimseyen İtil Bulgarlarına Almış Han’ın isteği üzerine Abbasi Halifesi el-Muktedir içlerinde ünlü İslam seyyahı İbn-i Fadlan’ın da yer aldığı heyeti göndermiştir. İbn-i Fadlan daha sonra bu yolculuğu boyunca gördüğü Bulgarlar başta olmak üzere Oğuz, Hazar, Peçenek, Başkurt vb. Türk boyları hakkında bilgiler içeren seyahatnamesini yazmıştır. Günümüzdeki Kazan Türklerinin atası kabul edilen İtil Bulgarlarına 1236’da Batu Han zamanında Moğollar son vermişlerdir.
Büyük Bulgarya Devleti’nin, Hazar saldırılarına maruz kaldığı dönemde Hazar hâkimiyeti altına girmek istemeyen Asparuh önderliğindeki Bulgarlar tarafından kurulmuştur. Tuna Bulgar Devlet idaresinde “Çar” unvanını kullanan hükümdarın yanı sıra “Millet Meclisi” adı verilen bir mecliste görev almıştır. Kurum Han döneminde Doğu Roma İmparatorluğu’nu kuşatmışlardır. Buradan hareketle Tuna Bulgarları İstanbul’u kuşatan ikinci Türk devletidir.
Kuruldukları bölgedeki yoğun Slav nüfusunun etkisinde kalan Tuna Bulgarları Boris Han zamanında 864’de Hıristiyanlığı benimsemişlerdir. 889 yılında manastıra kapanarak yönetimi büyük oğlu Vladimir’e bırakan Boris Han, hükümdar olan oğlu Vladimir’in eski inancı Gök Tanrı inancına göre hareket etmesi ve babasının çıkardığı uygulamaları iptal etmesi üzerine 893’de yeniden harekete geçmiş ve oğlu Vladimir’i tahttan indirerek yeniden yönetimi ele almıştır.
Oğlu Vladimir’in gözlerini çıkartarak öldüren Boris kısa süre sonra yerine küçük oğlu Simon’u hükümdar yapmıştır. Simon döneminde Bulgarlar toplu halde Hristiyanlığa geçerek Slav kültürünün etkisi altında kalmış ve Türklük özelliklerini kaybetmişlerdir. Günümüzde Bulgaristan’da bulunan “Madara Kaya Kabartmaları” Tuna Bulgarlarına ait olup; bu kabartmalar Kurum Han adına oğlu Omurtag Kağan tarafından yaptırılmıştır.