Genel ve Özel Anlam
SÖZCÜKLERDE GENEL VE ÖZEL ANLAM
Anlamca kapsamı geniş olan sözcüklere genel anlamlı kelimeler, anlamca kapsamı daha dar olan sözcüklere de özel anlamlı kelimeler denir.
Genel Anlamlı Sözcükler
* Aynı türden kavramları topluca düşündüren sözcüklerdir.
* “Ağaç” sözcüğü; “çam”, “kayın”, “söğüt”, “kavak”, “ardıç” vs.
kavramları topluca belirtir. “Ağaç” sözcüğü, bu varlıklara göre daha kapsamlı ve genel anlamlıdır.
Kıta → ülke → bölge → şehir → mahalle
Yukarıdaki sözcükler genel anlamdan özel anlama doğru sıralanmıştır.
Özel Anlamlı Sözcükler
– Aynı türden kavramları tek tek düşündüren sözcüklerdir.
– “Gül” sözcüğü; “çiçek”, “bitki”, “canlı”, “varlık” kavramlarına
göre daha dar kapsamlı ve özel anlamlıdır.
horoz → kümes hayvanı → hayvan → canlı
Yukarıdaki sözcükler özel anlamdan genel anlama doğru sıralanmıştır.
Uyarı 1: Sözcüklerin genel veya özel anlamlı oluşları kullanıldıkları cümleye (bağlama) bağlıdır.
ağaç çam sarıçam
Çam sözcüğü, ağaç sözcüğüne göre özel, sarıçam sözcüğüne göre genel anlamlıdır.
Uyarı 2: Bir sözcük, karşıladığı bütün varlık ya da kavramları içerecek biçimde kullanıldığında “genel anlam”, o türden sadece bir varlığı karşıladığında ise “özel anlamlı” olur.
Kitap, insanın önünde yol aydınlatıcı bir dosttur. (Genel anlamda kullanılmış.)
Kitabı iki gün içinde inceledim. (Özel anlamda kullanılmış.)
Genelden özele: Varlık-canlı-insan-Ahmet
Özelden genele : keklik-kuş-hayvan-canlı-varlık.
Genel ve özel anlamlı sözcüklerin ilişkisi birbirine göre değişir.
Örneğin birinci sıralamada “insan” sözcüğü, “Ahmefe göre genel anlamlı, “canlı”ya göre ise özel anlamlıdır.