Kinaye (Değinmece) Sanatı
Kinaye Nedir? Kinaye Sanatı Nasıl Yapılır? Kinaye Örnekleri Nelerdir?
Şiirde ifade edilecek hususun gerçek anlamından uzaklaşmadan mecazi olana yaklaştırarak söylenmesidir. Üstü kapalı bir söyleyiş vardır. Mecaz anlamına yaklaştırılan ifade, temel anlamından tamamen koparılmaz. Böylece sözün gerçek anlamını da düşündüren sanatlı bir söyleyiş ortaya çıkar. Bu duruma edebi sanatlarda kinaye (değinmece) adı verilir.
Asıl anlatılmak isteneni üstü kapalı bir biçimde ifade eme sanatına kinaye denmektedir. Bunun nedenle sanatçı, hem gerçek hem de mecaz olarak algılanan kelimelerden faydalanır. Değinemecede (kinaye) bir mecaz bir de temel anlam bulunmak zorundadır. Fakat kelimenin mecaz anlamı, temel anlamının önüne geçmiş durumda olur. Bununla birlikte temel anlamın algılanmasına engel olabilecek bir durum bulunmaz. Kinaye söz sanatı anlatılmak istenenin açık bir şekilde ifade edilmesinin hoş karşılanmadığı hallerde şaka, alay ve sitem amacıyla yapılır. Bu şekilde asıl hedef, dolaylı bir şekilde ifade edilmiş olur.
“Ben toprak oldum yoluna
Sen aşurı gözetirsün
Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın?” (Yunus Emre)
Başka Bir Tanıma Göre:
Bir sözü hem gerçek hem de mecaz (değişmece) anlama gelecek bir biçimde kullanmadır. Kinayede asıl kastedilen, mecaz anlamdır.
Bu yük onu çok yıprattı.
Bu cümlede “yük” sözü gerçek anlamıyla “ağır bir nesne”, mecaz anlamıyla yaşamın ağır sorumluluğudur.
Bu lekeyi kolay kolay çıkaramazsın.
Bu cümlede leke sözü gerçek anlamıyla “kir izi”, “mecaz anlamıyla” namusa dokunur suçtur.
Bir gün ektiğini biçersin.
Bu cümledeki gerçek anlam “tarımsal etkinlik”, mecaz anlam, “yaptıklarının karşılığını göreceksin” dir.
Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.
(Atasözü)
Gerçek Anlam : Ateşin olmadığı yerde duman da yoktur.
Mecaz Anlam : Kimi küçük belirtiler, işaretler suç niteliğindeki olayların habercisidir.
Gül dikensiz olmaz.
(Atasözü)
Gerçek Anlam : Her gülün dikeni vardır.
Mecaz Anlam : Her sevilen şeyin bazı pürüzlü, sevgiye engel olan yanları vardır.
Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
(M. Akif Ersoy)
Bu dizelerde “ocak” sözcüğü kinayeli kullanılmıştır.
Gerçek Anlam : Ateş yakılan yer Mecaz Anlam : Aile
Kinaye ile Tevriye Farkları Nelerdir?
Tevriyede sanatında kelimenin birden çok temel anlamı bulunur. Bu temel anlamlardan daha çok uzak olan anlamı kastedilir. Ama dikkat edilmesi gereken nokta her iki anlam da “gerçek anlam”dır.
Kinaye sanatında ise kelimenin birden çok anlamı bulunur; ancak asıl kastedilen ve hedeflenen anlam mecaz anlamdır.
Genel
emeğe saygı..