(1884-30.XII.1913):
Roman ve hikâye yazarı. Tanzimat dönemi yazarlarındandır. İstanbul’da doğdu. Hacı Süleyman Ağa’nın oğludur. İlk öğrenimine Vidin’de ağabeyinin yanında başladı ise de okulu yarıda bırakıp İstanbul’a döndü, Mısır Çarşısı’nda bir aktarın yanına çırak olarak girdi. Bu arada özel Türkçe ve Fransızca dersleri aldı. Dört yıl sonra tekrar ağabeyinin yanına Nlş’e giderek ilkokulu ve rüştiyeyi bitirdi. Tuna Vilâyeti mektupçuluk Kalemi’nde(Rusçuk’da) memur iken çalışkanlığı ile Midhat Paşa’nın sevgisini kazandı. Yazara Midhat adını bu paşa vermiştir. Tuna vilayet gazetesi idarecisi iken (1869) Midhat Paşa ile Bağdat’a gidip iki yıl burada kaldı ve vilâyet gazetesi olan Zevra’yı çıkardı. Bu yıllarda Maârif Nezâreti (Miilî Eğitim Bakanlığı)’nin açtığı okul kitapları yarışmasına katıldı ve Hâce-i Evvel adlı eseriyle ikincilik kazandı. 1871’de ailevî sebeplerle istifa edip İstanbul’a döndü, evinde kurduğu bir matbaada eserlerini basmağa başladı. 1872’de kısa ömürlü olan Bedir ve Devir isimli iki gazete çıkardı. 1873’de Dağarcık mecmuasında yayımladığı bir yazı sebebiyle Rodos’a sürüldü ve 1876’ya kadar burada kaldı. İlk romanını burada yazmıştır. 1876’dan sonra Cerîde-i As-keriyye (Askerî gazete) başyazarlığı, Takvim-İ Vekaayi (Gazete) müdürlüğü, II. Abdütharnid’in vaka-nüvisliği görevlerini yürüttü. Maddî durumu düzelince Tercümân-ı Hakikat gazetesini çıkardı (1878). 1879’da Matbaa-i Âmire (Devlet Matbaası) müdürü, 1895’t e Umûr-ı Sıhhiye İkine! Reisi (Sağlık Kurulu İkinci Başkanı) oldu. II. Meşrûtiyet’ten sonra emekli olarak Dârülfünûn’da Dünya Tarihi, Dinler Tarihi ye Felsefe Tarihi dersleri okuttu. Dârüşşafaka’da vefat etmiş ve Fâtih Camii bahçesine gömülmüştür.
Ahmed Midhat Tanzimat döneminin en çok eser veren sanatçısıdır. Eserlerinde kendisinden çok çevresini, çevresinde gördüklerini anlatmıştır. Sohbetten hoşlanan yazar, düşüncelerini ifâdeye en müsait edebî tür olarak hikâye ve romanı görmüş ve bu türlerde eser vermiştir. Önceleri Kıssadan Hisse adı altında topladığı fıkralar yazmış, bu fıkraların sonunda ahlâkî dersler vermeyi ihmâl etmemiştir. Çoğu hikâye, biri dram ve üçü romandan meydana gelen ve neşri 25 yıl süren Letâİf-ı Rivâyât serisinde yazar fıkradan hikâye türüne geçer ve konularını çeşitli olaylardan alır. Daha sonra büyük hikâye ve romanlarını yazmaya başlar, 1908’e kadar otuz dokuz roman meydana getirir. Yazı yazmaktan amacı Türk halkına Batı kültürünün ilk bilgilerini aktarmak, eğlendirirken öğretmek, bâtıl inançları, ilkel âdetleri terket-tirmektir, kabulü telkin edilen Batı medeniyetini iyi ve kötü yönleriyle göstermektir. Olayları Müslüman mîlletler arasında geçen ve kahramanların ferdî hayâtını anlatan roman ve piyeslere “millî”, topluluğun hayâtını işleyenlere de “yerli” vasfını vermiştir. Romanları hacimce geniştir. Psikolojik tahlillerde başarılı olamamıştır. Sosyal meseleleri ilk defa ve en çok veren yazardır. Batılı hikâye ve roman ustalarını incelemiş, onlardan etkilenmiştir. Üslûbunda, ifade tarzında masal ve meddah üslûbu hakimdir. Roman tekniği zayıftır. O halk için hikâye ve roman yazan popüler bir sanatçıdır. Kalemini halkın hizmetine vermiş, çok çeşitli konuları işleyerek Türk halkını eğitmeye uğraşmış büyük bir Öğretmendir.
Hikâyeleri, kitapları:
Letâif-i Rivâyât serîsi (1870-1895): 1. Sûl Zan (1870-1900), 2. Esaret (1870-1900), 3. Gençlik (1870), 4, Teehhül (1870), 5. Felsefe-I Zenân (1870), 6. Gönül (1870), 7. Mihnet-Keşân (1870), 8. Firkat (1870), 9. Yeniçeriler (1871), 10. Ölüm Allah’ın Emri (1873), 11. Bir Gerçek Hikâye (1876), 12. Bir Fltnekâr (1876), 13. Nasîb (1877), 14. Bahtiyarlık (1885), 15. Obur (1885), 16. Bir TÖvbe-kâr (1885), 17. Çifte İntikam (1887), 18. Para (1887), 19. Kısmetinde Olanın Kaşığında Çıkar (1887), 20. Diplomalı Kız (1890), 21. Dolaptan Tema-şâ (1890), 22. İki Hud’a-kâr (1893), 23. Emanetçi Sıdkı (1893), 24. Can Kurtaranlar (1893), 25. Ana-Kız (1895). Bu seri dışın* daki hikâye kitapları: 26. Darûb-ı Emsal-I Osmaniyye Hike-miyyâtmın Ahkâmını Tasvir (1872), 27. Hayâl-Hakîkat (1891).
Romanları:
1. Hasan Mellâh yâ hû t Sır İçinde Esrar (1874), 2. Dünyâya İkinci Geliş yâhût İstanbul’da Neler Olmuş? (1874), 3. Hüseyin Fellah (1875), 4. Felâtun Bey’le Rakım Efendi (1875), 5. Kan-Koca Masalı (1875), 6. Paris’te Bir Türk (1876), 7. Çengi (1877), 8. Bekârlık Sultanlık mı Dedin? (1877), 9. Süleyman Musli (1877), 10. Yeryüzünde Bir Melek (1879), 11. Henüz On Yedi Yaşında (1881), 12. Karnaval (1881), 13. Amiral Blng (1881), 14. Vâh! (1882), 15. Acâib-i Alem (1882), 16. Dürdâne Hanım (1682), 17. Esrâr-ı Cİnâyât (1884), 18. Cellâd (1884), 19. Volter Yirmi Yaşında (1884), 20. Hayret (1885), 21. Cinli Han (1885), 22. Demir Bey yâhût Inkişâf-ı Esrar (1887), 23. Çingene (1887), 24. Fennî Bir Roman yâhût Amerika Doktorları (1868), 25. Haydut Montari (1888), 26. Arnavudlar- Solyotlar (1888), 27. Gürcü Kızı yâhût İntikam (1888), 28. Nedamet mi? Heyhat! (1889), 29. Rikalda yâhût Amerika’da Vahşet Alemi (1889), 30. Aleksandr Stra-della (1889), 31. Şeytankaya Tılsımı (1889), 32. Müşâhedât (1890), 33 Papazdaki Esrar (1890), 34. Hayal ve Hakikat (1891), 35. Ahmed Metin ve Şîrzâd (1891), 36. Bir Acîbe-İ Say-diyye (1894), 37. Taaffüf (1895), 38. Gönüllü (1896), 39. Eski Mektuplar (1897), 40. Mesâil-i Muğlâka (1898), 41. Altın Aşıkları (1899), 42. Jön Türk (1908).
Tiyatro eserleri:
1. Açıkbaş (1874), 2. Ahz-ı Sâr (1874), 3. Hükm-i Dil (1874), 4. Zuhur-ı Os-maniyân (1877), 5. Siyavuş (1883), 6. Fürs-1 Kadîmde Bir Facia (1884), 7. Çengi (1884), 8. Çerkeş Özdenler (1884), 8. Eyvah (1884).
Diğer eserleri:
1. Üss-i İnkılâp (3 cilt, Sultan Ab-dülaziz devrinin siyâsî tenkidi, 1877-78), 2. Müdafaa (3 cilt, Hıristiyanlığa karşı İslâm’ın müdafaası 1883-85), 3. tstibşâr (1893), 4. Beşâir (1895), 5. Nlzâ-ı llm ü Dîn (4 cilt, 1895-1900), 6. Şopenhavr’m Hikmet-i Cedîdesi (1887), 7. Volter (1887), 8. Beşir Fuad (1887), 9. Avrupa’da Bir Cevelân (Gezi intibaları, 1890), 10. Menfa (Otobiyografi, 1876). 11. Kainat (Dünya tarihi 15 kitap 1871- 81), 12. Menfa (1876), 13. Ekonomi Politik (1878), 14. Müntehabât-ı Ahmed Mithat (Makaleler 3 cilt, 1888-89), 15. Mufassal (3 cilt Osmanlı tarihi 1885-87), 16. Müntehabât-ı Tercümân-ı Hakikat (Makaleler 3 cilt 1883), 17. Muhâberât ve Muhâverât (1893), 18. Tarih-i Umumî (2 cilt, 1910), 19. Tarih-i Edyân (Dinler tarihi, 1911).
Kategori A
Bu sayfa için yorum yazın