(1884-30.XII.1913):
Roman ve hikâye yazarı. Tanzimat dönemi yazarlarından­dır. İstanbul’da doğdu. Hacı Süleyman Ağa’nın oğludur. İlk öğrenimine Vidin’de ağabeyinin yanında başladı ise de oku­lu yarıda bırakıp İstanbul’a döndü, Mısır Çarşısı’nda bir ak­tarın yanına çırak olarak girdi. Bu arada özel Türkçe ve Fransızca dersleri aldı. Dört yıl sonra tekrar ağabeyinin ya­nına Nlş’e giderek ilkokulu ve rüştiyeyi bitirdi. Tuna Vilâyeti mektupçuluk Kalemi’nde(Rusçuk’da) memur iken çalışkan­lığı ile Midhat Paşa’nın sevgisini kazandı. Yazara Midhat adını bu paşa vermiştir. Tuna vilayet gazetesi idarecisi iken (1869) Midhat Paşa ile Bağdat’a gidip iki yıl burada kaldı ve vilâyet gazetesi olan Zevra’yı çıkardı. Bu yıllarda Maârif Ne­zâreti (Miilî Eğitim Bakanlığı)’nin açtığı okul kitapları yarış­masına katıldı ve Hâce-i Evvel adlı eseriyle ikincilik kazan­dı. 1871’de ailevî sebeplerle istifa edip İstanbul’a döndü, evinde kurduğu bir matbaada eserlerini basmağa başladı. 1872’de kısa ömürlü olan Bedir ve Devir isimli iki gazete çı­kardı. 1873’de Dağarcık mecmuasında yayımladığı bir yazı sebebiyle Rodos’a sürüldü ve 1876’ya kadar burada kaldı. İlk romanını burada yazmıştır. 1876’dan sonra Cerîde-i As-keriyye (Askerî gazete) başyazarlığı, Takvim-İ Vekaayi (Ga­zete) müdürlüğü, II. Abdütharnid’in vaka-nüvisliği görevleri­ni yürüttü. Maddî durumu düzelince Tercümân-ı Hakikat ga­zetesini çıkardı (1878). 1879’da Matbaa-i Âmire (Devlet Mat­baası) müdürü, 1895’t e Umûr-ı Sıhhiye İkine! Reisi (Sağlık Kurulu İkinci Başkanı) oldu. II. Meşrûtiyet’ten sonra emekli olarak Dârülfünûn’da Dünya Tarihi, Dinler Tarihi ye Felsefe Tarihi dersleri okuttu. Dârüşşafaka’da vefat etmiş ve Fâtih Camii bahçesine gömülmüştür.
Ahmed Midhat Tanzimat döneminin en çok eser veren sanatçısıdır. Eserlerinde kendisinden çok çevresini, çevre­sinde gördüklerini anlatmıştır. Sohbetten hoşlanan yazar, düşüncelerini ifâdeye en müsait edebî tür olarak hikâye ve romanı görmüş ve bu türlerde eser vermiştir. Önceleri Kıs­sadan Hisse adı altında topladığı fıkralar yazmış, bu fıkrala­rın sonunda ahlâkî dersler vermeyi ihmâl etmemiştir. Çoğu hikâye, biri dram ve üçü romandan meydana gelen ve neşri 25 yıl süren Letâİf-ı Rivâyât serisinde yazar fıkradan hikâye türüne geçer ve konularını çeşitli olaylardan alır. Daha son­ra büyük hikâye ve romanlarını yazmaya başlar, 1908’e ka­dar otuz dokuz roman meydana getirir. Yazı yazmaktan amacı Türk halkına Batı kültürünün ilk bilgilerini aktarmak, eğlendirirken öğretmek, bâtıl inançları, ilkel âdetleri terket-tirmektir, kabulü telkin edilen Batı medeniyetini iyi ve kötü yönleriyle göstermektir. Olayları Müslüman mîlletler ara­sında geçen ve kahramanların ferdî hayâtını anlatan roman ve piyeslere “millî”, topluluğun hayâtını işleyenlere de “yerli” vasfını vermiştir. Romanları hacimce geniştir. Psiko­lojik tahlillerde başarılı olamamıştır. Sosyal meseleleri ilk defa ve en çok veren yazardır. Batılı hikâye ve roman ustala­rını incelemiş, onlardan etkilenmiştir. Üslûbunda, ifade tar­zında masal ve meddah üslûbu hakimdir. Roman tekniği zayıftır. O halk için hikâye ve roman yazan popüler bir sa­natçıdır. Kalemini halkın hizmetine vermiş, çok çeşitli ko­nuları işleyerek Türk halkını eğitmeye uğraşmış büyük bir Öğretmendir.

Hikâyeleri, kitapları:

 Letâif-i Rivâyât serîsi (1870-1895): 1. Sûl Zan (1870-1900), 2. Esaret (1870-1900), 3. Gençlik (1870), 4, Teehhül (1870), 5. Felsefe-I Zenân (1870), 6. Gönül (1870), 7. Mihnet-Keşân (1870), 8. Firkat (1870), 9. Yeniçeriler (1871), 10. Ölüm Allah’ın Emri (1873), 11. Bir Gerçek Hikâye (1876), 12. Bir Fltnekâr (1876), 13. Nasîb (1877), 14. Bahtiyarlık (1885), 15. Obur (1885), 16. Bir TÖvbe-kâr (1885), 17. Çifte İn­tikam (1887), 18. Para (1887), 19. Kısmetinde Olanın Kaşığın­da Çıkar (1887), 20. Diplomalı Kız (1890), 21. Dolaptan Tema-şâ (1890), 22. İki Hud’a-kâr (1893), 23. Emanetçi Sıdkı (1893), 24. Can Kurtaranlar (1893), 25. Ana-Kız (1895). Bu seri dışın* daki hikâye kitapları: 26. Darûb-ı Emsal-I Osmaniyye Hike-miyyâtmın Ahkâmını Tasvir (1872), 27. Hayâl-Hakîkat (1891).

Romanları:

1. Hasan Mellâh yâ hû t Sır İçinde Esrar (1874), 2. Dünyâya İkinci Geliş yâhût İstanbul’da Neler Olmuş? (1874), 3. Hüseyin Fellah (1875), 4. Felâtun Bey’le Rakım Efendi (1875), 5. Kan-Koca Masalı (1875), 6. Paris’te Bir Türk (1876), 7. Çengi (1877), 8. Bekârlık Sultanlık mı Dedin? (1877), 9. Süleyman Musli (1877), 10. Yeryüzünde Bir Melek (1879), 11. Henüz On Yedi Yaşında (1881), 12. Karnaval (1881), 13. Amiral Blng (1881), 14. Vâh! (1882), 15. Acâib-i Alem (1882), 16. Dürdâne Hanım (1682), 17. Esrâr-ı Cİnâyât (1884), 18. Cellâd (1884), 19. Volter Yirmi Yaşında (1884), 20. Hayret (1885), 21. Cinli Han (1885), 22. Demir Bey yâhût Inkişâf-ı Esrar (1887), 23. Çingene (1887), 24. Fennî Bir Ro­man yâhût Amerika Doktorları (1868), 25. Haydut Montari (1888), 26. Arnavudlar- Solyotlar (1888), 27. Gürcü Kızı yâhût İntikam (1888), 28. Nedamet mi? Heyhat! (1889), 29. Rikalda yâhût Amerika’da Vahşet Alemi (1889), 30. Aleksandr Stra-della (1889), 31. Şeytankaya Tılsımı (1889), 32. Müşâhedât (1890), 33 Papazdaki Esrar (1890), 34. Hayal ve Hakikat (1891), 35. Ahmed Metin ve Şîrzâd (1891), 36. Bir Acîbe-İ Say-diyye (1894), 37. Taaffüf (1895), 38. Gönüllü (1896), 39. Eski Mektuplar (1897), 40. Mesâil-i Muğlâka (1898), 41. Altın Aşık­ları (1899), 42. Jön Türk (1908).

Tiyatro eserleri:

1. Açıkbaş (1874), 2. Ahz-ı Sâr (1874), 3. Hükm-i Dil (1874), 4. Zuhur-ı Os-maniyân (1877), 5. Siyavuş (1883), 6. Fürs-1 Kadîmde Bir Fa­cia (1884), 7. Çengi (1884), 8. Çerkeş Özdenler (1884), 8. Ey­vah (1884).

Diğer eserleri:

1. Üss-i İnkılâp (3 cilt, Sultan Ab-dülaziz devrinin siyâsî tenkidi, 1877-78), 2. Müdafaa (3 cilt, Hıristiyanlığa karşı İslâm’ın müdafaası 1883-85), 3. tstibşâr (1893), 4. Beşâir (1895), 5. Nlzâ-ı llm ü Dîn (4 cilt, 1895-1900), 6. Şopenhavr’m Hikmet-i Cedîdesi (1887), 7. Volter (1887), 8. Beşir Fuad (1887), 9. Avrupa’da Bir Cevelân (Gezi intibaları, 1890), 10. Menfa (Otobiyografi, 1876). 11. Kainat (Dünya tari­hi 15 kitap 1871- 81), 12. Menfa (1876), 13. Ekonomi Politik (1878), 14. Müntehabât-ı Ahmed Mithat (Makaleler 3 cilt, 1888-89), 15. Mufassal (3 cilt Osmanlı tarihi 1885-87), 16. Müntehabât-ı Tercümân-ı Hakikat (Makaleler 3 cilt 1883), 17. Muhâberât ve Muhâverât (1893), 18. Tarih-i Umumî (2 cilt, 1910), 19. Tarih-i Edyân (Dinler tarihi, 1911).

Kategori A

« AHMED-İ DAİ AHMET PAŞA »