Ak Hun İmparatorluğu (Eftalitler)
Ak Hunlar Devleti
(Eftalitler 420- 547) V. yüzyılda bağımsızlığa kavuşan Akhunlar; Afganistan ve Hindistan’ın kuzeyini ele geçirmişlerdir. 567’de Göktürkler tara fından yıkılmışlardır.
İran ve Doğu Roma resmi belgelerinde Eftalitler adıyla anılan bu imparatorluğun yönetici ailesinin “Eftal hanedanı” olduğu düşüncesi yaygındır fakat “Heftal ismiyle bir hakan ailesi” olduğunu da dile getirenler de bulunmaktadır. Ancak Akhun İmparatorluğu‘nun Orta Asya bozkırlarından geldikleri mutlaktır. Çin kaynaklarındaysa bu imparatorluğa “Hua” adı verilmiştir. Ak Hunlar ile Türkiye yaşayan Türkmen ailelerinden biri olan Abdallar arasında sıkı bir ilişki olduğu da kanıtlanmıştır.
Balamir önderliğindeki Hunların bir kısmı İtil Nehri’ni geçip batıya yönelirken bir kısmı da İtil Nehri’nden aşağı güneye inerek günümüzdeki Kazakistan ve Türkmenistan topraklarında hâkim zümreyi oluşturmuşlardır.
Ak Hunlar Türk mü değil mi konusu çok fazla tartışılmış, Chavannes (Şavan) gibi önemli Türk tarihçilerinin çalışmaları sonrasında Ak Hun sınırları dâhilinde Türklerin haricinde diğer unsurların olduğu kabul edilmiş ancak hanedanlığın Türk olduğu dile getirilmiştir.
552 yılında Türkistan coğrafyasında siyasi hâkimiyetini kuran Göktürkler (Köktürkler) 557 yılında Sasanilerle anlaşarak Ak Hunları ortadan kaldırmışlardır.
Not: Asya ve Avrupa’ya yayılan Hun hakimiyeti Türk siyasi ve kültür tarihi açısından çok önemlidir. Hunlar sadece
merkezî imparatorluklar kurmakla Kalmamış, hem Asya’da hem de Avrupa’da dönemin en önemli imparatorluklarını da vergiye bağlayarak dünya tarihine yön vermişlerdir. Ve bu durumda Türk açısından önem taşımaktadır, göz ardı edilmemelidir.
Akhunların Özellikleri
Akhunların Hükümdarları yönetimi kendisine tanrı tarafından verildiğine inanırdı.
Akhun Devleti doğu ve batı olarak ikiye bölünüp hanedan üyeleri tarafından yönetilirdi.
Güneş doğduğu yön “Doğu” olduğu için ülkenin güneşe bakan tarafı kutsal kabul edilir ve devletin doğusunu yönetmek hanedan arasında üstünlük olarak kabul edilirdi.
Devletin batı bölümü hakana bağlı olarak yönetilirdi.
İslamiyetten önceki Türk devletlerinde hanedan üyeleri arasında taht kavgaları çok sık gerçekleşmekteydi. Bu da kurulan imparatorlukların çok kısa yaşamasına neden oluyordu.
Tabgaç Devletine Kısa Bir Bakış ( 320- 581)
IV. asırda Kuzey Çin’de siyasi bir teşekkül oluşturmuşlardır. Çinliler bu siyasi teşekkülü To-ba (T’o-pa) diye adlandırmaktaydılar. Bizanslılar ise Tabgaçları, Taugast olarak bilmekteydiler. Ancak Bizanslılar Tabgaç Hanedanlığı’nı Çinliler olarak yazmaktadır. Nedeni ise Türk olan bu hanedanlığın Çinli prenseslerle evlenen çocuklarına taht hakkı vermesinden dolayı hanedanlığın zamanla Türklüğünü kaybederek Çinlileşmesidir. Asimile olduktan sonra böyle tarihi kaynaklara geçmişlerdir.