EVLİYA ÇELEBİ
(1611-1682?)
Seyahat-nâme yazarı. Asıl adı Evliyâ’dır. Derviş Mehmed Zıllî’nin oğludur. İstanbul’da Unkapanı’nda doğdu. Devrinin Ahfeş Efendi ve Evliya Mehmed Efendi gibi meşhur bilginlerinden ders gördü. Enderun’da da dört yıl öğrenim görerek sipahi oldu. 1630’da gördüğü bir rüya üzerine İstanbul’u inceden inceye gezdi, notlar aldı. Sonra İ&tanbul dışına çıkarak Bursa, İzmit, Trabzon, Kırım ve Girit’e gitti. Tanıdığı devlet adamlarının yanında görev alarak veya seferlere katılarak Kafkasya, Iran, Anadolu, Suriye, Filistin, Avusturya ve Almanya’yı hattâ Mısır, Sudan ve Habeşistan’ı gördü. Çelebi’nin hangi tarihte ve nerede öldüğü bilinmiyor.
Yaklaşık olarak, elli yıl süren gezi izlenimlerini Seyahat-nâme adlı on ciltlik eserde yazdı. Bu, eski edebiyatımızın en büyük seyahat eseridir. İçinde tarih, coğrafya, biyografi, folklor, dil, sosyoloji vb. konularda çok zengin ve çeşitli bilgiler vardır. Başından geçen bâzı olayları nükteli bir dil ile, bâzı hâllerde abartarak anlatır. Duyduklarını olduğu gibi yazıya geçirir. Halk diline yakın bir dil ile, sâde ve samîmi bir üslûp ile yazmıştır. Seyahat-nâme önce Batılı türkologların ilgisini çekmiş (J. V. Hammer, F. Taeschner), sonra Türkiye’de değeri anlaşılmıştır. ,….
Seyahat-nâme’nin ilk sekiz cildi (1898-1928) eski yazı ile, son iki cildi de yeni yazı ile (1935-1938) basıldı. Yeni baskıları daha çok seçmeler hâlinde çıkmıştır. Bunlar arasında, Reşat Ekrem Koçu’nun Evliya Çelebi Seyahat-nâmesi (5 cilt, 1943-1951); Mustafa Nihat Özön’ün Seyahat-nâme’si (3 cilt, 1944-1945); Mehmet Aksoy ile Server İskit’in Evliya Çelebi Seyahat-nâme’sinden En Güzel Parçalar’ı (1962); Zuhuri pa-nışman’ın Evliya Çelebi Seyahat-nâme’si (10 cilt, 1969-1970); Nihâi Atsız’ın Evliya Çelebi’den Seçmeler’! (2 cilt, 1971, 1972) sayılabilir.