Mecaz Sanatı
Mecaz, bir sözcüğün gerçek, temel anlamının dışında, farklı bir bağlamda kullanılması anlamına gelir. Mecazda, bir kelimenin temel anlam ile ifade edilen yeni anlam arasındaki ilişki, genellikle mantıksal bir bağa dayanmaz ve bu nedenle gerçek dışıdır. Bir kelimenin gerçek anlamının yerine mecaz anlamının kullanılabilmesi için, bu iki anlam arasında belirli bir ilişkinin bulunması gerekir. Kelimenin gerçek anlamının anlaşılmasını zorlaştıran akla dayalı bir engel olarak adlandırılan “karîne-i mâni’a” bulunur.
Bunun ifade ettiği sözcüğün gerçek anlamının dışında bir anlamı kastettiğini gösteren bir işarettir. Bu işaret veya delil, bazen ifadenin içinde açıkça yer alırken, bazen de ifade içinde yer almamakla birlikte ifadenin bağlamından, yani ifadenin öncesinden ve sonrasından anlaşılabilir. Bazı durumlarda ise bu işaret, sadece sözcüklerle değil, aynı zamanda duygusal bir içerik, mantıksal bir bağlama ya da toplumsal bir kültüre dayanan bir konu veya gerçek dünya deneyimine dayanan bir olgu olabilir.
Demek ki, mecaz, kelimenin asıl veya gerçek anlamının dışında bir anlam taşıdığı bir dil kullanım biçimidir. Mecazın belirgin bir özelliği, bu kullanımın gerçek anlamın ötesinde olduğunu işaret eden bir ilişkinin varlığıdır.
Mecazın etkisi, amaçlanan anlamın algılanmasına bağlıdır. Hukuk dilinde, bir ifadenin gerçek anlamının açıkça anlaşılmasına bir engel yoksa, mecaz anlam kullanmak gereksizdir. Ancak, edebi bir dilde durum farklıdır. Edebi metinlerde, gerçek anlamın yerini genellikle mecaz alır. Bu nedenle, edebi metinlerde zihin ilk olarak gerçek anlamı yakalar ve daha sonra mecaza odaklanır. İkisi de mümkünse, mecaza daha fazla ilgi gösterilir. Aynı anda bir kelimenin hem gerçek hem de mecaz anlamını anlamak zordur. Mecaz, akli mecaz ve lügavi mecaz olmak üzere ikiye ayrılır.
Mecaz Örnekleri
Onda her gün maç izleme hastalığı var
Basına doyurucu bilgi vermedi
Dışarı çıkınca içim acildi.
Bu cümlelerde yer alan “doyurucu” sözcüğü inandırıcı anlamında, “içi açılmak” öbeği de “rahatlamak, ferahlamak”anlamında kullanılmıştır.