Yakın Anlamlı Sözcükler

Benzer kavramları karşılayan farklı sözcüklerdir. Böyle sözcüklerde hem anlam ortaklığı hem de anlam ayrılığı söz konusudur.
– Sorunlarımızı muhatabıyla konuşmaktan çekinmemeliyiz.
– Sorunlarımızı muhatabımızla konuşmaktan kaçınmamalıyız.
Birinci cümlede kullanılan çekinmek kelimesi temel anlamıyla “saygı, korku, utanma vb. duygularla bir şeyi yapmak istememek” anlamına gelir. İkinci cümlede kullanılan kaçınmak kelimesi ise “herhangi bir işi yapmaktan veya özverili davranmaktan geri durmak” anlamındadır. Görüldüğü gibi yakın anlamlı bu iki kelimenin anlamlarında hem çakışma hem de ayrılık vardır.
Yakın anlamlı sözcükler çoğu zaman birbiri yerine kullanılamaz.
“Çıkar, fayda, hayır, istifade, kâr, kazanç, menfaat, yarar” gibi yakın anlamlı kelimeleri inceleyelim:

  • –  Çocuklarına bir hayrı yoktu. (“Çıkar” sözcüğü kullanılamaz.)
  • –  Böyle yapmanın hiçbir yararı yok. (“Menfaat” sözcüğü kullanılamaz.)
– Çıkar dostluklarından uzak durmalısın. (“Hayır” sözcüğü kullanılamaz.)
– Sözcüklerin yakın anlamlı olması, aynı bağlamda kullanılmalarına bağlıdır.

Bu elbise bana çok sıkı geldi. ( yakın anlamlısı dar)
Az bir bütçeyle ay sonunu getirmeye çalışıyor. (yakın anlamlısı dar)
– Sıkıntılı günlerimde bana ekonomik destek vermişti. (yakın anlamlısı dar)
Yukarıdaki cümlelerde koyu yazılmış sözcüklerin yerine dar sözcüğü kullanılabiliyor.
Dar sözcüğünü, koyu yazılmış cümlelerin “bu bağlamlarıyla” yakın anlamlı saymak yerinde olur.
Uyarı: Yakın anlamlılık bir dilin işlekliğini gösterir. Önceleri farklı kavramları karşılayan bu sözcükler, kullanım alanlarının genişlemesiyle anlam çakışması yaşamıştır. Dilimizde eş anlama kıyasla yakın anlamlı sözcük daha çoktur. Yakın anlamlı sözcüklerin anlam ayrıntılarına dikkat etmek ve bu sözcükleri buna göre kullanmak gerekir.

mutluluk-sevinç
istemek – dilemek
usanmak-sıkılmak
eş – dost – ahbap
çekinmek – kaçınmak
beklemek – durmak
küsmek – gücenmek – darılmak
uğraşmak – didinmek

Örnek Soru:

Önüne gelene kızmaktan vazgeçmezsen, hiç dostun kalmayacak.
Aşağıdakilerden hangisi bu cümledeki altı çizili sözcükle yakın anlamlı olamaz?
A) Paylamak B) Çıkışmak C) Aşağılamak D) Azarlamak E) Sinirlenmek
Yakın anlamlı sözcükler, – kimi durumlarda cümlede küçük değişiklikler yapmak şartıyla- aynı bağlamda birbirinin yerine kullanılabilen sözcüklerdir. Bu açıdan eş anlamlı kelimelerle karıştırılmamalıdır. Anlam bakımından birbirinin yerine tam olarak tutmasa da sözü söyleyenin maksadı anlaşılır. Öncülde verilen cümledeki altı çizili “kızmak” sözcüğü ye- rine A, B, D, E seçeneğinde verilen sözcüklerin hangisi kullanılırsa kullanılsın, cümlede anlamı büyük ölçüde korumuş olur. C seçeneğindeki “aşağılamak” kelimesi ise cümlenin anlamını değiştirmektedir.

12 Comments

Düşüncelerinizi Yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir