İyonya Nerededir
M.Ö. 1200’lerde yaşanan Deniz Kavimleri Göçü neticesinde Dorların istilası sonucu Yunan havzasından Anadolu’ya göç eden Akalar tarafından kurulmuştur. Batı Anadolu’da birbirinden bağımsız şehir devletleri şeklinde teşkilatlanan İyonlular toplam 12 şehir devleti kurmuşlardır. “Polis” adı verilen bu şehir devletleri Miletos, Myos, Priene, Efes, Kolophon, Lebedos, Teos, Erythria, Klazomenia, Phokia Samos ve Khios’dur.
Ege, Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında koloniler oluşturmak suretiyle yoğun ticari faaliyetlerde bulunmuşlardır. Ticaret yollarının bitiş noktasında bulunmaları, tarım ve deniz ticareti sayesinde zenginleşmeleri sonucunda kültürel ve bilim yönüyle Anadolu medeniyetlerinin en gelişmişini oluşturmuşlardır. Çok tanrılı inancın görüldüğü İyonlar tanrılarını insan şeklinde düşünmüşlerdir. Ölümden sonraki hayata (ahiret inancı) inanmamışlardır.
Medeniyet alanında ileri giderek, özgür düşüncenin ve pozitif ilimlerin öncüsü olmuşlardır. Matematik, felsefe ve geometri başta olmak üzere birçok pozitif çalışma sahasının bilim haline geldiği İyonlar’da merkezi otoritenin olmaması, zengin bir toplum yaşantısının olması, özgür düşüncenin hâkim olması gibi nedenlere bağlı olarak bilim büyük gelişme kaydetmiştir.
Bölge, Hint-Avrupalı göçmenlerin Orta Yunanistan’dan gelerek farklı bir Yunanca lehçesi konuşanlarından alınan adıyla Küçük Asya olarak bilinir. İonia, antik kaynaklarda farklı şekillerde anılan bir isimdir. Homeros’un destanlarında İonia’ya ait yerleşimlerden sadece Miletos bahsedilirken, diğer yerleşimlerle ilgili kayıtlar bulunmamaktadır.
İlk resmi kayıtların ne zaman tutulduğu ve Hellenlerin hangi tarihte alfabe yazısını kullanmaya başladığı net olarak bilinmemektedir. Elimizdeki bilgilere göre M.Ö. 6. yüzyıldan öncesine ait yazılı kayıtlar mevcut değildir. Tarihsel olayların kaydedilmesi fikri henüz erken dönemlerde ortaya çıkmamıştır. O dönemdeki olaylar, o zamanın kamu görevlilerinin isimleriyle ilişkilendirilerek tarihleme yapmak daha zor hale gelmektedir.
İyonyalıların Özellikleri Nelerdir Hakkında Kısaca Maddeler Halinde Bilgi
- İyonyalılar Dor istilasından kaçan Akaların Anadolu’nun en batısında kurduğu medeniyettir.
- MÖ 1200 – 545 tarihleri arasında yaşamışlardır.
- İzmir, Milet, Efes, Selçuk, Bergama dolaylarında şehir devletleri halinde yaşamışlardır.
- Şehir devletlerine Polis adını vermişlerdir.
- Uğraşıları deniz ticareti olan iyonlar, İlk Çağ Uygarlıklarının deniz ticareti ile uğraşan ikinci devleti olup Akdeniz, Marmara ve Karadeniz’de birçok koloni kurmuşlardır.
İyonyanın Kültür Merkezi Oluşunun Sebepleri Nelerdir
Ön Asya’dan gelen kara ve deniz yollarının üzerinde kurulmaları
Anadolu uygarlıklarının tesiri (Hitit vs…)
Deniz ticareti sonucu, dünya ile sıkı ilişkilerinin olması
Dinsel baskının olmayışı
Şehir devletlerine dayalı siyasi yapının etkisiyle özgür düşünce ortamının görülmesi
Bilimsel alanda ilerleyen iyonya’da; matematikte Tales ve Pisagor, tarihte Heredot, tıp alanında Hipokrat, felsefede Diojen gibi bilim adamları yetişmiştir.
Alfabeyi Fenikelilerden alarak geliştirmişlerdir.
Çok tanrılı inanışları olup tanrılarını insan şeklinde düşünmüşlerdir.
Mimari’de İyon Nizamı” denilen yapı tarzı oluşturmuşlar,
Persler tarafından yıkılmışlardır (MÖ. 545)
İyonyalıların Önemli Bilim Adamları
Tales: Milet’te yetişen Tales, kendi matematik teorisini oluşturdu. MÖ. 28 Mayıs 585 tarihli güneş tutulmasını önceden hesap etti.
Pisagor: ilk kez dünyanın yuvarlak olduğunu iddia etti. Matematik ve Geometri alanında çalışmalarda bulundu.
Heredot: “Dünya tarihinin ilk önemli tarihçisi” olarak kabul edilir. Tarihi olayları araştırarak ve yansız olarak ele alması “Tarihin Babası” olan bilim adamı olarak Heredot’un ön plana çıkmasına neden olmuştur.
Hipokrat: Tıp üstadı olarak kabul edildi. (Hipokrat yemini onun adından gelmektedir.)
Homeros: İlyada Destanı ve Odessa destanıyla İyon edebiyatına yani Eski Yunan edebiyatına dünyanın bugün bile hayran olmasını sağladı.
İyonyalıların Devlet Yapısı Nasıldı
İyon şehir devletlerinin yönetiminde başlangıçta krallar bulunurken, asillerin güçlenmesiyle krallar tahttan indirilerek halk tarafından seçilen kişilerin yönetimi meclislerin desteğiyle gerçekleşmeye başladı.
İyonların ön Asya’dan gelen ticaret yollarının sonunda konumlanmaları, bilim ve kültür alanında ilerlemelerinin önemli bir nedeniydi. İyonlar, sanat alanında da büyük ilerlemeler kaydettiler. İyonyalılar tarafından yaratılan İyon Nizamı denilen mimari tarz, Artemis Tapınağı gibi önemli yapıları içerir. İyon tarzı, tapınaklar ve açık hava tiyatroları gibi alanlarda en güzel eserlere dönüştü.
Ticaretin gelişmesiyle birlikte birçok farklı kültürle etkileşime girdiler. Ekonomik gelişme ve demokrasinin varlığı, düşünce hayatı, sanat ve bilim alanında önemli ilerlemelere yol açtı. İyonlar, filozoflar Diyojen, Tales, Anaksimenes ve Anaksimandros tarafından felsefe, matematik ve astronomi gibi bilimlerin temellerini attılar. Matematikte Pisagor, coğrafyada Ksenefon, tıpta Hipokrat, felsefede Heraklit ve Diyojen, şiirde Homeros ve tarihçi Heredot, İyonyalıların en ünlü bilim insanlarıdır.
İyon şehirlerinde tiranlık yönetimi de ilk kez görülmüştür. İyonlar, Fenike Alfabesi’nden esinlenerek kendi alfabelerini oluşturdular. İyonyalı şair ve yazarlar tarafından kaleme alınan trajedi, komedi ve dramalar günümüze kadar önemlerini korudu. Edebiyatta Homeros destanları da büyük bir öneme sahiptir.
İyonyalıların Ticaret Kolonileri
İonia’nın Batı Anadolu’da kıyı şeridinde yer alması, bu uygarlığın koloni kökenli olduğunu göstermektedir. Kolonistler genellikle küçük yarımada ve kıyıya yakın adaları tercih etmişlerdir. Muhtemelen vatandaşlık sadece devlet içindeki orta ve zengin sınıfa mensup olan insanlarla sınırlı olduğu için, altı eski İon kabilesinin üyelerinden oluşan ılımlı bir oligarşik düzen kurulmuştur. Kabile sistemi M.Ö. VI. yüzyılda çözülmeye başlamış ve M.Ö. VI. yüzyılın sonunda yeni yönetim koşullarında yurttaşlık hakları klan temeline dayanmaktan çıktığından, siyasi yaşamdan kopan klan sistemi ve kabile sistemi de çözülmeye başlamıştır.
İyon uygarlığının, Anadolu’nun batı kıyısında bulunmasının yanı sıra, kültürel ve ticari açıdan da büyük bir etkisi vardı. İyonlar, ön Asya’dan gelen ticaret yollarının sonunda yer aldıkları için birçok farklı kültürle etkileşim içindeydiler. Bu etkileşim, bilim, sanat, felsefe ve edebiyat gibi alanlarda önemli gelişmelere yol açtı.
İyonlar, sanat alanında özellikle mimaride büyük bir ilerleme kaydettiler. “İyon Tarzı” olarak bilinen mimari tarzı yaratmışlar ve Artemis Tapınağı gibi önemli yapıları inşa etmişlerdir. İyon tarzı, zarif ve süslü detaylara sahip yapıları içerir. Ayrıca İyonlar, tiyatro sanatında da öncü rol oynamış ve açık hava tiyatroları inşa etmişlerdir.
İyonlar, ticaretin gelişmesiyle ekonomik açıdan da büyük bir ilerleme kaydettiler. Bu da fikir hayatını, bilim ve sanat alanlarını olumlu yönde etkiledi. İyonlu bilginler ve filozoflar, felsefe, matematik, astronomi, coğrafya ve tıp gibi alanlarda önemli katkılarda bulundular. Heraklit, Diyojen, Homeros, Heredot ve diğer birçok ünlü İyonlu bilim insanı ve yazar, İyonya’nın zengin kültürel mirasını oluşturan önemli isimlerdir.
İyonlar ayrıca kendi yazı sistemlerini de geliştirdiler. Fenike Alfabesi’nden esinlenerek kendi alfabelerini oluşturdular. Bu, edebiyatın ve kültürel ifadenin daha da gelişmesine katkı sağladı. Homeros destanları, İyonya edebiyatının en önemli eserlerinden biridir ve günümüze kadar büyük bir değerini korumuştur. Trajedi, komedi ve dram türlerindeki oyunlar, İyon yazarlar tarafından kaleme alındı ve bu türlerde önemli bir miras bıraktı.
Anadolu’nun batı kıyısının, en azından M.Ö. 10. yüzyılda Aiol ve İonlar tarafından yerleşime açıldığı açıktır. Bu yerleşimin en eski izlerinin M.Ö. 11. yüzyıla kadar uzanabileceği düşünülebilir. İon yayılımının batı Anadolu’nun kuzey kısmına yönelik olarak da M.Ö. 9. yüzyılda başladığı varsayılabilir. Bu aynı zamanda İon kentleri tarafından oluşturulan Panionion adlı birliğin de M.Ö. 9. yüzyılın sonlarında kurulduğunu gösterir.
İonlar ve Aioliler, batı Anadolu’nun kıyı bölgelerinde kendi topluluklarını kurmuşlardır. İonlar, M.Ö. 10. yüzyılda Anadolu’nun batı kıyısına yerleşmeye başlamışlardır. İon kentleri, birlik oluşturmak amacıyla Panionion adlı birliği M.Ö. 9. yüzyılda kurmuşlardır. Bu birlik, İon kentlerinin ortak çıkarlarını korumak ve bölgedeki etkilerini artırmak için önemli bir rol oynamıştır.
Aiolilerin batı Anadolu’daki yerleşimi de M.Ö. 10. yüzyıla kadar uzanabilir. İon yayılımının yanı sıra, Aiolilerin de kendi topluluklarını kurdukları ve batı Anadolu’nun kuzey kısmında yerleşimlerini genişlettikleri bilinmektedir. Bu dönemde, batı Anadolu’nun kıyı bölgeleri, İonlar ve Aioliler tarafından yerleşime açılmış ve bu topluluklar arasında etkileşim ve birlik oluşturma süreci başlamıştır.
Lidyalıları yıktıktan sonra batıya ilerleyişini sürdüren Persler kısa süre sonra İyon şehir devletlerini hâkimiyetleri altına almış ve vergiye bağlamışlardır. Perslerin bir süre sonra bu şehir devletlerinin başlarına birer “tiran” atayarak şiddet ve baskıya dayalı yönetim oluşturmaları İyon halkını M. Ö. 499’da isyana sürüklemiş; Ege’nin öteki yakasında yaşayan Dor şehir devletleriyle ittifak kuran İyonlar Perslerle yoğun mücadele içerisine girmişlerdir.
M. Ö. 493’e kadar devam eden bu mücadelelerin sonunda İyonlar başarılı olamamış, Persler İyonlar üzerindeki hâkimiyetlerini daha da pekiştirmişlerdir. “İyon Ayaklanması” olarak adlandırılan bu mücadelenin başarısızlıkla sonuçlanması sonrasında Yunan-Pers Savaşları olarak adlandırılan ve Maraton Savaşı ile başlayan savaşlar dizisinde Yunanların Persler karşısında zafer elde etmeleri üzerine İyonlar da Persler’e karşı yeniden ayaklanmışlardır.
M. Ö. 478’de bir Dor polisi olan Atina’nın önderliğinde Persler’e karşı oluşturulan “Delos Birliği’ne” giren İyonlar bir müddet Pers mücadelesine devam etmiş; ancak Persler karşısında tam bağımsızlık elde edememişlerdir. Perslerin Büyük İskender tarafından yıkılmasıyla birlikte Büyük İskender ve ardıllarınca istila edilen İyonya, Romalılar döneminde Roma İmparatorluğun Asya eyaletine katılmıştır.