Yapım Ekleri
Yapım (Türetme) Ekleri
Kelimelerin kök ve gövdelerine eklenerek onlardan yeni anlamda kelime türeten eklerdir. Yeni kelimenin anlamı ile kökün anlamı arasında daima bir ilişki söz konusudur.
Örneğin; süt-çü. sev-gL kalem-lik. ev-li vb.
Yapım ekleri dörde ayrılır:
1) İsimden İsim Türeten Yapım Ekleri
yol-cu. kitap-lık. ses-teş. cocuk-lu. ev-siz. kuzu-cuk. bir-er. dost-ça. Türk-çe. ruh-sal. kır-aç, top-ak. uz-man. öz-ge, iyi-mser. kadın-sı, sarı-şın. karşı-t, su-lak vb.
(a) İşlek Olan İsimden isim Yapan Ekler
iki-şer. insan-ca. kavga-çı, kedi-çjk, sır-das. halka-lı, acıma-sız. satı-lık, altı-ncı. sayı-sal vb.
(b) İşlek Olmayan İsimden İsim Yapan Ekler
kır-aç, ben-ek, top-ar-lak. kök-en, ben-çil, ben-cilevin. yön-tem. bovun-duruk. baş-ka, er-kek. iyi-mser. acımsı, sarımtırak, acırak, savsak, yüksek, kadınsı, süm-sük. gök- şin. eş-it, karşıt, fısıl-tı, top-uz vb.
2) Fiilden İsim Türeten Yapım Ekleri
sal-gı, ör-gün. yaz-ı, bak-ıcı. say-aç, kay-gan. bez-gin, dol-u, ek-im vb.
(a) İşlek Olan Fiilden İsim Türeten Yapım Ekleri
ele-k, kal-an, alın-gan, ser-gi, sus-kun, göm-ü, ye-m, yürüme, bulan-tı, ak-ıcı vb.
(b) İşlek Olmayan Fiilden İsim Türeten Yapım Ekleri
ol-ağan, as-alak, dön-em, kaç-amak, gel-enek, güven-ce, uy-du, bil-ge, yüz-geç, dal-gıç, bil-mece, yırt-maç vb.
3) Fiilden Fiil Türeten Yapım Ekleri
bil-djr-, kır-ıl, gül-me-, giy-in-, iç-ir-, gül-üs-, es-ele-, tık-a-, kaz-ı-. çık-ar-vb.
4) İsimden Fiil Türeten Yapım Ekleri
süs-lâz, yön-el-, ak-ar- (ağar-), az-ımsa-, su-gg- vb.
5) Fiilimsi Ekleri ve Fiilimsiler
Dilimizde fiilimsiler üçe ayrılır:
(a) İsim Fiiller ve Mastar Ekleri
-me, -mek ve -iş ekleri fiillere eklenerek cümlede isim görevi alırlar.
Örnek:
Her gidişin bir dönüşü var.
Oyun oynamanın zamanı değil, ömrüm seni sevmekle nihayet bulacak.
(b) Sıfat Fiiller ve Ortaç Ekleri
-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ekleri eylemlere gelerek cümlede sıfat görevi görürler.
Örnekler:
Birçok giden memnun ki yerinden…
Babasının öpülesi ellerine sarıldı.
Görünmez kaza dedikleri bu olsa gerek.
Görecek günlerimiz var.
Olmuşla ölmüşe çare bulunmaz.
(c) Zarf Fiiller ve Ulaç Ekleri
Fiillere getirilerek onlardan geçici zarflar yapan eklerdir, -a, -e, -ı,-i, -u, -ü, -ıp, -ip, -alı, -eli, -ken, -arak, -ınca, -madan, -dıkça gibi ekler zarf yapan eklere örnek teşkil eder.
Örnekler
Güle oynaya ömrünü geçiriyor.
Gurubun rengi vurmadan cama…
Bu akşam gün batarken gel.
Çekim Ekleri sayfamıza da göz atabilirsiniz.
