Ünsüz Düşmesi Nedir?
Çoğunlukla bir kelime ek aldığında, kelimenin sonunda bulunan ünsüz düşmektedir. Bu ses olayı, ünsüzler arasındaki zayıf ve güçlü olan ünsüzlerin, tutunabilme güçlerine göre değişiklik göstermektedir. Ancak çoğunlukla kelime kökünde veya gövdesinde bulunan güçsüz olan sessiz harfler düşmeye meyillidirler. Ses olaylarından en sık karşımıza çıkan bu olaya “ünsüz düşmesi” denilmektedir. Bir sözcük türetilirken ya da çekim eklerinden birini alırken kimi seslerin düşmesi olayına ünsüz düşmesi denir.
Örnekler:
büyük-cek > büyücek, el{ig > elli, gel-tir > getir, kalk-dır > kaldır
Bazı isimlerden “-I” ekiyle fiil türetilirken kelime sonundaki “k” sesi düşer.
Örnekler:
alçak-l- > alçal- küçük-l- > küçül- ufak-l- > ufal-
Bazı Türkçe birleşik kelimelerde de kelime ortasında ünsüz düşmesi görülür.
Örnekler:
taş-garu > dışarı üst-teğmen > üsteğmen
Arapçadan dilimize giren bazı isimlerde yan yana olan ünsüzlerden biri düşer.
Örnekler:
hacç > hac
hakk > hak
hamrmam > hamam
sırr > sır
Bazı Türkçe kelimelerde tarihî süreç içinde kelime başında da ünsüz düşmesi görülmüştür.
Örnekler:
bolmak > olmak gincü > inci yıltg > ılık
Ünsüz düşmesinin olduğu durumlar:
1. Dilimizde ikiz ünsüzler yer almaz. Bu nedenle Arapçadan Türkçeye giren ve sonunda ikiz ünsüz barındıran sözcükler yalın haldeyken ünsüzlerden bir tanesi düşer.
Örnekler: hakk>hak, redd>ret, hiss>his, zann>zan, zemm>zem, hall>hal, şıkk>şık, afv>af…
2. “k” ünsüzü ile biten sözcüklerde “-cık, -cık” eki geldiğinde sözcüğün sonundaki “k” seslerinin düştüğünü görürüz:
Örnekler: alçak>alçacık, ufak>ufacık, küçük>küçücük, minik>minicik, büyük>büyücek…
Not: “cık” eğer sözcüğün üzerine gelip somut adlar türetirse sözcük sonundaki k sesinde bir düşme olmadığını görürüz.
Örnekler: kulakçık, kapakçık…
– Yabancı dillerden dilimize giren sözcüklerden ft, st ünsüz çiftleriyle bitenlerin bazılarında t sesini söylerken düşse de yazarken düşmemektedir.
Örnekler: rast, çift, serbest…
-Farsça “hane” sözcüğü ile oluşturulan birleşik sözcüklerde “ha” hecesi düşmemektedir. Ancak TDK’ye göre ünlü ile biten bazı sözcüklerde “h” sesi düşmektedir. (Hastane, pastane, postane, eczane)
Örnekler: dökümhane, yatakhane, yemekhane, muayenehane, yazıhane, sarphane, dershane…
Ünsüz Düşmesine Örnekler
➥ Ad –daş → adaşımsın
➥ Yüksek –l → yükseldi
➥ Alçak –l → alçalmıştı
➥ Ast –teğmen → asteğmen
➥ Büyük –cek → büyücekti
➥ Çabuk –cak → çabucak
➥ Gülüş –cük → gülücük
➥ Kalk –dır → kaldırmıştık
➥ Küçük –l → küçülmedin
➥ Küçük –mse → küçümsememelisin
➥ Minik –cik → minicik
➥ Seyrek –l → seyreltmedi
➥ Öpüş –cük → öpücük
➥ Sıcak –cık → sıcacıktır
➥ Ufak –cık → ufacıktı
➥ Ufak –l → ufal(mak)
➥ Üst –teğmen → üsteğmendi
➥ Yumuşak –cık → yumuşacıktı
Alt Kategoriler: İmla Kuralları, Ses Olayları