Ünlü Daralması Nedir Örnekler
Şimdiki zaman eki olan -yor eki kendinden önce gelen “a, e” geniş ünlülerini daraltarak “ı, i, u, ü” ye dönüştürür. Bu ses olayına “ünlü daralması” denir.
Örnekler:
Sızla – yor > Sızlıyor (Eylemin sonunda bulunan “a” geniş ünlüsü “ı” dar ünlüsüne dönüşmüştür.)
Gizle – yor- um > Gizliyorum
Yazma-yor > yazmıyor
Özle-yor > özlüyor
Kapla – yor > Kaplıyor
De– yor > Diyor
Ye – yor – uz > Yiyoruz
Oyna – yor – lar > Oynuyorlar
Dinle – yor – uz > Dinliyoruz
Anla – yor – muş > Anlıyormuşuz
Planla –yor > Planlıyorduk
Bekle – yor – um > Bekliyorum
İzle – yor – uz > İzliyoruz
Süsle – yor – lar > Süslüyorlar
Cevapla – yor – lar > Cevaplıyorlar
- “ye” ve “de” eylemleri üzerine sesli harf ile başlayan bir ek eklenirken, ek ile arasında “y” yardımcı ses girer. Bu yardımcı sesin daraltma etkisi olduğu için “de” ve “ye” fiillerinin sonundaki “e” sesli harfi “i” dar ünlüsüne dönüşür.
Örnekler:
De –y – e > Diye ( -y- yardımcı ses )
De –y – eyim > Diyeyim
De –y – en > Diyen
De–y –erek > Diyerek
De–y –ecek > Diyecek
Ye – y – ecek – iz > Yiyeceğiz ( -y- yardımcı ses )
Ye –y – en – iz > Yiyeniz
Ye –y – erek > Yiyerek
Ye –y – eyim > Yiyeyim
Ye –y– ince > Yiyince
Not: TDK’ye göre “de-“ eylemi -ip ve -ince eklerini aldığında “e” ünlüsü “y” yardımcı sesi almasına rağmen ünlü daralması meydana gelmez.
Not: “ye” ve“de” eylemleri dışındaki sözcüklerde “y” yardımcı sesi almış olması ünlü daralması olacağı anlamına gelmez. Bu türden sözcükler telaffuzda ünlü daralmasına meyilli olduğu için yazarken daralmış olması yazım yanlışı meydana getirir.
Doğru Yanlış
Dinleyen Dinliyen
Ağlayalım Ağlıyalım
Cevaplayacak Cevaplıyacak
Özleyebilir Özlüyebilir
Planlayacağız Planlıyacağız
- Dilimizde bütün olumsuzluk eki (“ma, -me” ) “-yor” şimdiki zaman ekinden önce geliyorsa daralmaya uğramak zorundadır.
Örnekler:
Kaç – ma – yor – sunuz > Kaçmıyorlar
Bekle – me – yor-du-k > Beklemiyorduk
Sus – ma – yor – uz > Susmuyorsun
Gör – me – yor – lar – dı > Görmüyorsunuz
DİKKAT: Bu konuda öğrencilerin çok sık karıştırdığı durum ise “a, e” ile bitmeyen sözcüğün, “-yor” eki alması esnasında sözcüğün aldığı yardımcı ünlü olan “ı, i, u, ü” ünlülerinin “daralma” zannedilmesidir. Ünlü daralmasının gerçekleşebilmesi “-yor” eki sözcüğe eklenmeden önce “MUTLAKA” “a veya e” ile bitmesi şarttır.
Ünlü Daralması Olmayan Örnekler
Bak – (ı) – yor > (ı) kaynaştırma ünlüsüdür ve daralma kesinlikle yoktur. Çünkü sözcük “a” veya “e” ile bitmemiştir.
Getir – (i) – yor > (i) kaynaştırma ünlüsü
Sev – (i) – yor > (u) kaynaştırma ünlüsü
Gör – (ü) – yor > (ü) kaynaştırma ünlüsü
Bu sayfa için YORUM YAZIN
Alt Kategoriler: İmla Kuralları, Ses Olayları