Tonyukuk Anıtı Hakkında Kısaca Özet Bilgi
Yazarı Vezir Tonyukuk‘tur 720 yılında yazılmıştır. Tonyukuk Yazıtındaki dil ve anlatım yalındır. Bilge Tonyukuk, Çinlilerle yapılan savaşları anı üslubuyla anlatmıştır. Tonyukuk Anıtı‘nda Göktürklerin Bilge Kağan dönemindeki toplumsal durumlarını da görebiliriz.
TONYUKUK ABİDESİ GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ
Doğu Cephesi
:
İkibin idik. İki ordumuz oldu. Türk milleti kılınalı, Türk kağanı oturalı Şantung Şehrine, denize ulaşmış olan yok imiş. Kağanıma arzedip ordu gönderdim Şantung Şehrine, denize ulaşdırdım. Yirmi üç şehir zaptetti. Uykusunu burada terkedip, yurtta yatıp kalırdı. Çin kağanı düşmanımız idi. On Ok kağanı düşmanımız idi. Fazla olarak Kırgızın kuvvetli kağanı düşmanımız oldu. O üç kağan akıl akıla verip Altun Ormanı üstünde buluşalım demiş. Şöyle akıl akıla vermişler: Doğu da Türk kağanına karşı ordu sevk edelim. Ona karşı ordu sevk etmezsek, ne zaman birşey olsa o bizi -kağanı kahraman imiş, müşaviri bilici imişne zaman birşey olsa öldürecektir. Her üçümüz buluşup ordu sevkedelim, tamamıyla yok edelim, demiş. Türgiş kağanı şöyle demiş: Benim milletim oradadır, demiş. Türk Milleti yine karışıklık içindedir, demiş. Oğuz’u yine sıkıntıdadır, demiş. Bu sözü işitip gece yine uyuyacağım gelmiyordu, gündüz yine oturacağım gelmiyordu. O zaman düşündüm. İlk olarak Kırgız’a ordu sevk etsek iyi olur, dedim. Kögmen’in yolu bir imiş. Kapanmış diye işitip, bu yol ile yürürsek uygun olmayacak, dedim. Klavuz aradım. Çöllü Az kavminden bir er buldum. İşittim: Az ülkesinin yolu boyunca… imiş, bir at yolu imiş, onunla gitmiş, ona söyleyip bir atlı gitmiş diye o yolla yürürsek mümkün olacak, dedim.
