Tonyukuk Anıtı
Tonyukuk Anıtı Hakkında Kısaca Özet Bilgi
Vezir Tonyukuk Kimdir
Göktürklerin Bismarck’ı” olarak tanımlanan Tonyukuk Kutluk Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlete 46 yıl hizmet etmiştir. Boyla, Baga İnançu Yargan ve Apa Tarkan unvanlarını taşıyan Tonyukuk Bilge Kağan döneminde büyük hizmetlerde bulunmuştur. Bu anlamda Bilge Kağan’ı da iki yanlış hamlesinden döndürmeyi başarmıştır. Bilge Kağan’ın etrafı surlarla çevrili bir şehir ve saray yaparak Çin’e özenmesi üzerine “Türkler, Çinlilerin yüzde biri kadar bile değildirler.
Su ve otlak peşindedirler. Avcılık yaparlar. Belli bir yerleri yoktur ve savaşçıdırlar. Kendilerini güçlü görünce, orduları yürütürler. Güçsüz bulunca kaçarlar ve gizlenirler. Çinlilerin sayı üstünlüklerini böylece etkisiz kılarlar. Türkleri surlarla çevrili bir kentte toplarsanız ve bir kez Çin’e (T’anglara) yenilirseniz, onların tutsağı olursunuz…” diyerek bu isteğinden vazgeçirmiştir.
Öte yandan Bilge Kağan’ın Çin’de gördüğü Budizm’in etkisinde kalarak kendi ülkesinde de Budist tapınakları yapıp halkını Budistleştirmek istemesi üzerine “…Buda dini insandaki hükmetme ve iktidar duygusunu zaafa uğratır. Kuvvet ve savaşçılık yolu bu değildir. Bu inanç Türklerin yaşayışlarına ve savaşçı ruhlarına aykırıdır. Türk milletini yaşatmak istiyorsak ne bu talimlere ne de tapınaklarına ülkemizde yer vermemeliyiz” diyerek bu isteğinden de vazgeçirmiştir. Vezir Tonyukuk’un ölümüyle sarsıntı yaşayan Bilge Kağan 731’de kardeşi Kültegin’in de ölümüyle tamamen yalnız kalmıştır.
TONYUKUK ABİDESİ GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ
Doğu Cephesi :
İkibin idik. İki ordumuz oldu. Türk milleti kılınalı, Türk kağanı oturalı Şantung Şehrine, denize ulaşmış olan yok imiş. Kağanıma arzedip ordu gönderdim Şantung Şehrine, denize ulaşdırdım. Yirmi üç şehir zaptetti. Uykusunu burada terkedip, yurtta yatıp kalırdı. Çin kağanı düşmanımız idi. On Ok kağanı düşmanımız idi. Fazla olarak Kırgızın kuvvetli kağanı düşmanımız oldu.
O üç kağan akıl akıla verip Altun Ormanı üstünde buluşalım demiş. Şöyle akıl akıla vermişler: Doğu da Türk kağanına karşı ordu sevk edelim. Ona karşı ordu sevk etmezsek, ne zaman birşey olsa o bizi -kağanı kahraman imiş, müşaviri bilici imişne zaman birşey olsa öldürecektir. Her üçümüz buluşup ordu sevkedelim, tamamıyla yok edelim, demiş. Türgiş kağanı şöyle demiş: Benim milletim oradadır, demiş.
Türk Milleti yine karışıklık içindedir, demiş. Oğuz’u yine sıkıntıdadır, demiş. Bu sözü işitip gece yine uyuyacağım gelmiyordu, gündüz yine oturacağım gelmiyordu. O zaman düşündüm. İlk olarak Kırgız’a ordu sevk etsek iyi olur, dedim. Kögmen’in yolu bir imiş. Kapanmış diye işitip, bu yol ile yürürsek uygun olmayacak, dedim. Klavuz aradım. Çöllü Az kavminden bir er buldum. İşittim: Az ülkesinin yolu boyunca… imiş, bir at yolu imiş, onunla gitmiş, ona söyleyip bir atlı gitmiş diye o yolla yürürsek mümkün olacak, dedim.