Büyük Selçukluda Askerlik ve Ordu Teşkilatı
Selçukluda Ordu Teşkilatı
Büyük Selçuklu Devleti, özellikle Sultan Melikşah Dönemi’nde Orta Çağ’ın en büyük askerî gücü hâline gelmiştir.
Hassa Askerleri: Sultana bağlı ve onun güvenliğinden sorumlu özel birliklerdir. Hizmetleri karşılığında ikta adı verilen arazilerden gelen gelirleri alıyorlardı. Türklerden oluşan atlı birliklerdir.
Gulaman-ı Saray: Sultana bağlı muhafız birliğidir. Farklı milletlerden oluşan bu birlik özel olarak yetiştirilirdi. Hizmetleri karşılığı Bistegani adı verilen ücret alırlardı. İlk kez Karahanlılar Devleti Dönemi’nde oluşturulmuştur.
Guleman-ı Saray askerleri: Osmanlıdaki Kapıkulu Askerlerine örnek teşkil etmiştir.
Eyalet Askerleri: Eyaletlerdeki meliklerin ve valilerin askerî birlikleridir.
İkta Sistemi Askerleri: İkta sahiplerinin gelirleri karşılığında beslemek zorunda oldukları askerlerdir. Devletten maaş almayan bu askerlerin giderleri ikta sahipleri tarafından karşılanırdı. Tamamı Türk ve Müslümanlardan oluşmaktaydı. Türk tarihinde ilk kez Büyük Selçuklular Dönemi’nde oluşturulmuştur. İslam devletlerinde görülen ikta sistemi genel hatlarıyla Selçuklular tarafından da uygulandı.
İkta sistemine göre devlet, ülke topraklarını parçalara ayırarak bunların gelirlerini hizmet karşılığında sivil ve askerî görevlilere bıraktı. Böylece nakit paraya ihtiyaç duymaksızın görevlilerinin ücretini ödeme imkânına kavuştu. Aynı zamanda ikta sahiplerinin yetiştirdiği askerlerden oluşan büyük bir orduya sahip oldu. İkta sistemiyle birlikte göçebe Türkmenlerin önemli bir bölümü yerleşik hayata geçirildi. Bu yolla işlenen arazilerin genişlemesine bağlı olarak tarımsal üretimin artışı ve sürekliliği sağlandı.
Büyük Selçuklu Devleti’nde ikta sistemi ünlü vezir Nizâmülmülk tarafından düzenlendi. Askerî ve idari iktaları tek elde toplayan vezir, iktaların merkezî bürokrasi tarafından dağıtılması ve birkaç yılda bir el değiştirmesi uygulamasını getirdi. Böylece ikta sahibinin uzun süre belli bir bölgede kalarak orada kendi iktidarını kurmasının önüne geçmiştir.
NOT: İkta ordusu Osmanlı Devleti’ndeki Tımarlı Sipahi ordusunun oluşmasına zemin hazırlamıştır. İkta sistemi aynı zamanda Osmanlı Devleti’ndeki Tımar sistemine (Dirlik sistemine) öncülük etmiştir.
Türkmenler: Sultanın emriyle Oğuz Türkmenlerinden savaşa katılan askerlerdir. Merkez, sağ kanat, sol kanat, öncü ve artçı birlikler şeklinde dizilen Selçuklu ordusu atlı ve yaya askerlerden meydana gelirdi. Askerlerin kullandıkları başlıca silahlar ok, yay, kalkan, mızrak, kılıç, gürz, sapan, nacak ve bıçak idi.