Etiket: Ses Bilimi

Dilimizdeki Ses Olayları (Ses Bilgisi Kuralları)    1- Bugün, Türkçe kelimelerimizde uzun sesli yoktur. Seslilerimiz, kelimelerde aynı veya orta uzunluktadırlar. Sonradan Türkçeleşmiş kelimeler katip,tesir, tevil, askeri, iktisadi... bu kurala uymaz. Bazı kişilerin yapısı gibi gelişi güzel yabancı veya Türkçe kelimeleri yersiz olarak uzatmak veya kısaltmak  doğru değildir. Hâtıra (doğrusu hatıra), hulâsa (doğrusu- hulâsa) şakaa (doğrusu-şaka), tesir (doğrusu teesir) dir.       Türkçe kelimelerdeki bazı sesliler, konuşmada isteği veya duyguyu ifade etmek için uzun söyleyebilirler. Yazıık, Yook, olmadıı, Uzuuun, konuştuun, kardeşiiim, güzeel gibi.   ......

“p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten kelimelerin sonuna ünlü ile başlayan bir ek getirilirse “p, ç, t, k” yumuşayarak “b, c, d, g, ğ” olur. Buna ünsüz değişimi diğer adı ile ünsüz yumuşaması denir. Dilimizde sert sessizlerden “k-t-p-ç” (kitapçı) biten bir kelimeye sesli harf ile başlayan bir ek eklendiğinde, bu kelimenin sonunda bulunan sessiz harf yumuşamaya uğrayarak “ğ-g-d-b-c” seslerine evrilir. Dilimizde meydana gelen bu olaya ünsüz yumuşaması bazı kaynaklara göre de ünsüz değişimi adı verilir. Ancak son zamanlarda ÖSYM'nin sorduğu ses ......

Ünlü Daralması Nedir Örnekler Şimdiki zaman eki olan -yor eki kendinden önce gelen “a, e” geniş ünlülerini daraltarak “ı, i, u, ü” ye dönüştürür. Bu ses olayına "ünlü daralması" denir. Örnekler: Sızla – yor > Sızlıyor (Eylemin sonunda bulunan “a” geniş ünlüsü “ı” dar ünlüsüne dönüşmüştür.) Gizle – yor- um > Gizliyorum Yazma-yor > yazmıyor Özle-yor > özlüyor Kapla – yor > Kaplıyor De– yor > Diyor Ye – yor – uz > Yiyoruz Oyna – yor – lar > Oynuyorlar Dinle – yor – uz > Dinliyoruz Anla – yor – muş > Anlıyormuşuz Planla –yor > Planlıyorduk Bekle – yor – um ......

Ünlü Türemesi Nedir Dilimizde bazı isim soylu sözcükler küçültme eki yani " +cık , +cik , +cuk , +cük " eklerinden bir tanesini aldığında sözcük ile gelen ek arasında fazladan bir ünlü türeyebilir. İşte bu ses olayına "ünlü türemesi" denir. Ses olaylarından en basit ve sınırı en dar olan bu ses olayı ayrıca pekiştirme yapılırken de karşımıza çıkmaktadır. Ünlü Türemesi Cümle Örnekleri Aşağıdaki örnek cümlelerde yer alan kırmızı renkle işaretlenmiş sözcüklerde ünlü türemesi oluşmuştur . Sınavdan yüksek puan alabilmek az-ı-cık daha zaman ayırman gerekecek . ......

Türkçe Kelimelerdeki Seslerin Bazı Özellikleri Kelimeler, hayatları boyunca, ses bakımından hep aynı kalmazlar; önce, konuşma dilinde bazı seslerin değiştikleri, sonra da bunun yazı diline geçilme ilkeleri görülür. Bu değişme genel olarak, bir sesin, yerini kendi başka bir sese bırakmasıyla olur. Lehçeleri ve ağızlan farklılaşması bundandır. Ses bilgisi ile ilgili temel Kavramlar: Ses nedir: Akciğerden gelen havanın ses yolundan çıkarken boğazımızda oluşturduğu tit­reşimlere “ses” denir. Harf nedir: Seslerin birtakım işaretlerle yazıya geçirilmesine “harf” denir. Latin kökenli Türk alfabesinde 29 harf vardır. Buna karşılık olarak dilimizde ......

a)Yer Değiştirme (Göçüşme/Metatez) Konuşma dilinde söyleyiş zorluklarını gidermek maksadıyla kelime içindeki ünsüzlerin yer değiştirmesidir. Bu durum yazıya yansıtılmamalıdır. Örnekler: avrat > arvat ekşi > eşki kirpik > kiprik köprü > körpü lanet > nalet memleket > melmeket toprak >toprak b) Aykırılaşma (Benzeşmezlik) Bir kelimede yan yana bulunan aynı cins iki sesten birinin farklılaşması durumuna “aykırılaşma” denir. Burada ünsüz benzeşmesinin tam tersi bir durum söz konusudur. Örnekler: attar > aktar muşamma > muşamba c) Dudaksıllaşma Yuvarlak ünlülerin bazı ünsüzleri dudak ünsüzüne dönüştürmesi durumudur. Örnekler: donuz > domuz döğ- > döv- kılaguz > kılavuz köynek > gönlek ......

Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi) Kelime ek aldığında veya başka bir kelimeyle birleştiğinde birbirine benzeyen hecelerden birinin söylenmeme durumuna hece düşmesi denir. Örnekler: cuma ertesi > cumartesi kahve altı > kahvaltı pek iyi > peki sütlü aş > sütlaç Kelimede yer alan ünlünün söylenmemesi şeklinde meydana gelen ses olayıdır. Örnekler: alın-ı > alnı burun-um > burnum göğüs-ü > göğsü Omuz > um omzum oğul-unuz > oğlunuz Kahır - ından > kahrından seyir - i > seyrine Ayır ıntı ayrıntı sıyır ık sıyrık Yalın ız yalnız yanıl ış yanlış Türemiş Kelimelerde Ünlü Düşmesi Örnekleri: ayır-ı > ayrılmak beniz-et-ir > benzetirim Savur – ......

Ünsüz Düşmesi Nedir? Çoğunlukla bir kelime ek aldığında, kelimenin sonunda bulunan ünsüz düşmektedir. Bu ses olayı, ünsüzler arasındaki zayıf ve güçlü olan ünsüzlerin, tutunabilme güçlerine göre değişiklik göstermektedir. Ancak çoğunlukla kelime kökünde veya gövdesinde bulunan güçsüz olan sessiz harfler düşmeye meyillidirler. Ses olaylarından en sık karşımıza çıkan bu olaya “ünsüz düşmesi” denilmektedir. Bir sözcük türetilirken ya da çekim eklerinden birini alırken kimi seslerin düşmesi olayına ünsüz düşmesi denir. Örnekler: büyük-cek > büyücek, el{ig > elli, gel-tir > getir, kalk-dır > kaldır Bazı isimlerden "-I” ......

Ünsüz Türemesi Nedir? Kelimenin aslında bulunmayan bir ünsüzün, sözcüğün herhangi bir yerinde türemesiyle meydana gelen ses olaylarından biridir, bu ses olayı bazı kaynaklarda ikizleşme olarak da geçmektedir. Ünsüz türemesi üç şekilde görülür: (a) Kelime Başında Ünsüz Türemesi Sesli harfle başlayan kimi kelimelerin başında meydana gelen ses değişmesidir. Örnekler. ıldız > yıldız ur- > vur- oyuk > hoyuk > höyük (b) Kelime Ortasında Ünsüz Türemesi Kelimenin orta hecesinde meydana gelen ses türemesidir. Örnekler: af-ı > affı zan-ımca > zannımca his-i > hissi şık-ı > şıkkı ana > anne mai > mayi kaplubağa > ......

Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi) Bu kurala göre sedalı (yumuşak) ünsüzler, sedalı ünsüzlerle; sedasız (sert) ünsüzlerde sedasız ünsüzlerle yan yana gelmektedir. Sert bir ünsüzle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten kelimelerden sonra “c, d, g” yumuşak ünsüzleriyle başlayan bir ek getirilirse bu sesler sertleşerek “ç, t, k”ye dönüşür. Sert Ünsüz Benzeşmesine Örnekler: balık-çı > balıkgı bulut-dan > buluttan görmüş-dü > görmüştü yet-gin > yetkin BAŞKA BİR KAYNAK: Bir kelime (fıstıkçı şahap) “f, s, t, k, ç, ş, h, p” sert ünsüzlerden biri ile biterse ve bu ......

1. Büyük Ünlü Uyumu ( Kalınlık İncelik Uyumu)        Bu uyuma göre Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde kalın ünlülerden (a, ı, o, u) biri varsa daha sonraki heceler de kalın; ince bir ünlü varsa (e, i, ö, ü) daha sonraki heceler de ince ünlü olmak zorundadır. Örnekler: bilezik, çocuk, durak, kırlangıç, serçe, gelincik, kömürlük, odunluk a) Kalınlık-İncelik Uyumuna (Büyük Ünlü Uyumuna) Aykırı Ekler -yor, -ken, -leyin, -daş, -ki, -mtrak, -gil gibi ekler bu uyuma girmeyen ekler grubunu teşkil etmektedir. Örnekler: görüvor, uyurken, sabahleyin, ülküdaş. akşamki, ......