Cümleyi Meydana Getiren Unsurlar
Anlatmak istediklerimizi tam olarak vurgulayan kelime ya da kelime topluluğuna cümle denir. Kelime anlam birimi, cümle ise bir yargı birimidir. Cümlede yargıyı bildiren unsur yüklemdir. Cümlenin varlığı için çekimli bir eylemin veya ek fiille çekimlenmiş bir ismin olması yeterlidir. Bir cümle bir bina gibi tasarlanır.
Aşağıda bir cümleye öğelerin nasıl katıldığını gösteren bir şablon mevcuttur:
1-Gezdirdi.
2-Güzel kadın / gezdirdi.
3-Güzel kadın biricik oğlunu / gezdirdi.
4-Güzel kadın / neşelenmesi için / biricik oğlunu / gezdirdi.
5-Güzel kadın / neşelenmesi için / biricik ......
Cümledeki işi, hareketi, oluşu üzerine alan, yargı bildiren unsurdur. Cümle ögelerindeki en temel unsurdur.. Yüklem, çekimli bir eylem ya da ek eylemle çekimlenmiş bir isim soylu sözcük olabilir.
Örnekler:
Güzel ülkemin eşsiz güzelliklerini doyasıya seyretmekten büyük keyif alıyorum.
Arkadaşım çok eli açık bir kişidir.
Yazdıklarımı tekrar tekrar okudu.
Gelecek hafta evde değiliz.
Seninle bir yağmur başlıyor iplik iplik,
Bir güzellik doğuyor yüreğime şiirden.
Martılar konuyor omuzlarıma,
Gözlerin İstanbul oluyor birden.
Eylem Tabanı + Haber Kipi + Kişi Eki = Yüklem
Eylem Tabanı + ......
Cümlede yüklemin gösterdiği işi, oluşu, hareketi yapan veya durumu üzerine alan unsurdur. Özne, cümlede yapan veya olanı karşılar. Yüklemi fiil olan cümlelerde özne, işi yapanı bildirir. Yüklemi isim olan cümlelerde, edilgen fiilli cümlelerde ve yüklemi oluş bildiren fiil cümlelerinde özne, eylemin belirttiği olanı gösterir. Cümlenin ögelerinde özneyi bulmak için yükleme "kim, ve ne" soruları sorulur.
Örnek:
Otobüsün şoförü yolculara çok kaba davranmıştı. (Kaba davranan kim?)
Utancımdan yanaklarım kızarmıştı. (kızaran ne?)
Gökvüzü masmaviydi, (masmavi olan şey gökyüzü)
Öğretmen, yine bize nasihat ediyor, ......
Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) Nedir Kısaca Özet Bilgi
Yüklemde bildirilen yargının yerini ve yönünü gösteren unsurdur. Dolaylı tümleç olan unsur yükleme yönelme (-a/-e), bulunma (-da-de/-ta/-te) veya uzaklaşma (-dan,/-den/- tan/-ten) hâli ekleriyle bağlanır.
Not: Cümlenin ögelerinde yer tamlayıcısını bulmak için yükleme "kime, kimde, kimden; neye, neyde, neyden; nereye, nerede nereden" biçiminde dolaylı tümleç soruları sorulur.
Örnekler:
Dudağında eski günlerden kalan bir şarkıyla dalgın dalgın etrafa bakmıyordu.
Artık, insanlar sevgiye inanmıyor.
Bu olayı biz de gazetelerden öğrendik.
BAŞKA BİR KAYNAK
Dolaylı Tümleç
-e, -de, -den
Kime? Bunu ......
Zarf Tümleci (Belirteç Tamlayıcısı) Nedir Hakkında Kısaca Özet Bilgi
Cümlede işin nasıl, ne şekilde, ne zaman, ne yönde yapıldığını gösteren öğedir.
Örnekler:
Gülümhan hıçkıra hıçkıra ağlamış ve Boston onu sakinleştirmek için epeyce uğraşmıştı.
Kuşlara benzer kelimeler, odana dolarlar bir akşam.
Zarf (Belirteç) Tümleci Tamlayıcısı: Yüklemi zaman, durum, miktar, ölçü, yer yön ve soru yönünden gösteren sözcük ya da sözcük öbekleri cümle ögeleri içinde zarf tümleci görevi yapar.
Yükleme yöneltilen “Nasıl?” sorusu durum zarfı tümleciyle ilgilidir. Örnek :
İnsan düşündüklerini açıkça söyleyebilir. (Nasıl söyleyebilir?)
Damlaya damlaya göl ......
Edat Tümleci (İlgeç Tamlayıcısı) Nedir Kısaca Özet Bilgi
Edat öbeklerinin oluşturduğu tümleç biçimidir. Yükleme "kiminle, kime göre, kimin için, ne ile" sorularına cevap veren öge cümlenin ögeleri konusunda edat tümleci olarak adlandırılır.
Örnekler:
Annesiyle dün senden habersiz alışverişe çıktı.
Benim için sakın üzülme bundan sonra.
Bana göre sen bir hiçsin.
BAŞKA BİR KAYNAK
Edat Tümleci : Cümleye amaç – sonuç, özgürlük, benzerlik, eşitlik, birliktelik, araç anlamı katan ya da sözcük öbekleri cümle içinde ilgeç tümleci görevi yapar. Örnek : Gemiler, güneye doğru ......
Bağımsız Tümleçler (Cümle Dışı Unsurlar) Hakkında Kısaca Özet Bilgi
Cümlenin anlamını dolaylı olarak tamamlayan bağlama edatları, ünlem edatları, hitaplar ve ara sözlerdir. Bu unsurlar esas hareketle, fiillerle (eylemler) doğrudan ilgili değildir. Genellikle cümlenin başında, sonunda veya cümleler arasında yer alırlar. Parantez şeklinde cümlenin içine girdikleri de görülür.
Örnekler:
Ev Türk istikbalinin evladı! İşte bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen; Türk İstiklal ve Cumhuriyeti'ni kurtarmaktır.
Hev Sakarva! Kim demiş suya vurulmaz perçin?
“Bu kitaplar, içi bilgi dolu mücevher kutuları, hayatta sahip olunan en değerli ......