NEVİ-ZADE ATAYİ

NEV’Î-ZÂDE ÂTÂYΠ (1583- 10.1.1635)
 40 Dîvan ve mesnevi şâiri. İstanbul’da doğdu. Babası, XVI’-ıncı asrın âlim ve şâirlerinden olan Nev’î’dir. Asıl adı Atâul-lah’tır. Başta babası olmak üzere devrinin ileri gelen bilgin­lerinden ders alarak medreseyi bitirdi (1603). Müderris oldu (1605). Rumeli illerinde kadılık yaptı. Usküp kadısı iken azle­dilince (1634) İstanbul’a döndü ve bir yıl sonra Öldü, Şeyh Vefa Camii Mezarlığı’nda, babasının yanına gömüldü.
Atâyî’nm Dîvan’ı da olmakla birlikte asıl şöhretini Ham-se’si ile yapmıştır. Sâde ve akıcı bir dil ile yazılmış olan bu mesnevilerde, Sâkî-nâme dışındakilerde dinî, ahlâkî ve ma­hallî konulardan meydana gelen küçük hikâyeler anlatılır. Hamse’yl meydana getiren bu mesnevilerin içinde İstanbul’a âlt tasvirler İle yerli hayâtı anlatan özellikler bulunur. Bu özelliklerinden dolayı Atâyî’nin eserlerinin mesnevi edebi­yatımız İçinde özel bir yeri vardır. Yazma nüshalarının bollu­ğu eserlerinin çok okunduğunu göstermektedir. Bir diğer önemli esen deTaşkoprülu-zâde’nın (ol. 1561) yazdığı Arap­ça biyografik eser olan Şekâyıku’n-nu’mâniyye yazdığı ıkı ciltlik zeyildir. (Taşkoprülü-zâde’nın esen osman Gâzî’den Kanunî Sultan Süleyman devri ortalarına kadar gelmiş geç­miş bilgin ve şeyhlerin hayatları hakkında bilgi verir.) Atâyî’­nin zeyli oldukça ağır bir dil ile yazılmış olmasına rağmen, edebiyat tarihimiz için çok önemli bir kaynaktır.

Eserleri:

 Hamseyi meydana getiren Mesneviler: 1. Nefha-tü’l-ezhar, 2. Sohbetü’l-ebkâr, 3. Âlem-nümâ ( = Sâkî-nâme), 4. Heft-hân, 5 Hilyetü’l-efkâr (Noksandır)

Diğer eserleri:

1. Dîvan, 2 Şekâyık Zeyli (1557-1635 yılları arasında ölen âlim­ler ve şeyhlerin biyografisi hakkındadır 1631-1634 yılları arasında yazılmıştır. 1851’de basıldı). [Hılyetü’l-efkâr’ı Agah Sırrı Levend neşretti (1948). Heft-hân’ı da Turgut Karacan yayımladı (1975)., 3 El-Karlü’l-Hasan fiCevabü’l-Kavli-man (Arapça, nesir, fıkıhla ilgili).]