Fiil Kipleri (Eylemde Kip)

Kip Ekleri

Fiillerin herhangi bir durumu, herhangi bir işi veya oluşu ortaya koyuş şekillerine kip denir. Kipler ikiye ayrılır:
a. Haber (Bildirme) Kipleri
1. Geniş Zaman (-r)
2. Şimdiki Zaman (-yor)
3. Gelecek Zaman (-ecek, -acak)
4. Di’li Geçmiş Zaman(-di, -dı, -du, -dü, -ti, -tı, -tu, tü)
5. Miş’li Geçmiş Zaman (-miş, -mış, -muş, -müş)

b. Dilek (Tasarlama) Kipleri
1. İstek Kipi (-e, -a)
2. Dilek-Koşul Kipi (-se, -sa)
3. Gereklilik Kipi (-meli, -malı)
4. Emir Kipi (-)

NOT: Birleşik zamanlı (bileşik kipli) eylemlerin oluşabilmesi için bir eylemin öncelikle bir kip eki alması ardından ek fiil alarak ikinci kip ekinin gelmesi ile oluşur.

A. Haber (Bildirme) Kipleri

Zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Bu kiplerle çekimlenen fiillerin gerçekleşme zamanı bellidir.

1. Geniş Zaman Eki (-r)
Geniş zaman kipi geçmişten geleceğe uzanan geniş bir zaman kesimindeki oluş ve kılışları içine
alır. Fiil kök ve gövdelerine “-r” ekinin getirilmesiyle yapılır. Ünsüzle biten, tek ve çok heceli kelimelerin
durumuna göre bu ek “-er,ar;-ır,-ir,-ur,-ür” biçimlerini alır.
Örnek: Şimdi yiğidi atar, yıkar, yere serer, delik deşik eder.
Geniş zaman kipinin olumsuzu, birinci teklik ve çokluk şahıslarında “-ma” olumsuzluk; ikinci, üçüncü
teklik ve çokluk şahıslarında ise olumsuz geniş zaman eki durumundaki “-maz,-mez” eki ile kurulur.
Örnek: Kan Turalı hak bildiği yoldan geri dönmezdi.

2. Şimdiki Zaman Eki (-yor)
Fiilin söylendiği anda yapılmakta olduğunu bildirir. Fiilin yapılışı ile anlatım aynı anda gerçekleşmektedir. “-makta, -mekte“ ve ‘‘-mada, -mede” ekleri de cümleye şimdiki zaman anlamı katar. Olumsuzu
-ma, -me eki ile yapılır.
Örnek: Gördüler ki namus için durmuyor. Anlamıyorum dilinden artık,
Ders çalışmaktayım. Geceyi saran güzelliğin.

3. Gelecek Zaman Eki (-ecek, -acak)
Fiilin gelecek zamanda yapılacağını bildirir. Anlatım önce, fiil sonra gerçekleşir.
Örnek: Canavarların sultanı aslandır, onunla da oyun göstersin, kızı ondan sonra vereceğim.
Onların övgülerine inanmayacak, hayallerini hele hiç anlamayacak…

4. Di’li Geçmiş Zaman (Görülen Bilinen Geçmiş Zaman) (-di, -dı, -du, -dü, -ti, -tı, -tu, -tü)
Fiilin söylenme anından önce yapıldığını bildirir. Anlatan kişinin, fiilin yapılışını gördüğünü ya da
bildiğini ifade eder. Olumsuzu “-ma, -me” eki ile yapılır.
Örnek: Babasının, anasının ellerini öptü.
Aylar geçti ama hâlâ evine dönmedi.

5. Miş’li Geçmiş Zaman (Öğrenilen Duyulan Geçmiş Zaman) (-miş, -mış, -muş, -müş)
Fiilin söylenme anından önce yapıldığını bildirir. Anlatan kişinin, fiilin yapılışını başkasından duydu-
ğunu, öğrendiğini ifade eder. Olumsuzu “-ma, -me” eki ile yapılır.
Örnek: Karşı yatan kara dağını aşmağa gelmişim.
Galiba buralara şimdiye kadar hiç bozucu bir insan eli değmemiş…

B. Dilek Kipleri (Tasarlama Kipleri)

Zaman anlamı taşımayan eylemlerin aldığı eklerdir. Bu kiplerle çekimlenen eylemler, bir tasarı hâlinde olduğundan zaman
kavramı taşımaz.

1. İstek Kip Eki (-e, -a)
Fiile istek, niyet, arzu kavramları veren bir tasarlama kipidir. Yapılan işin istendiğini veya o işe niyet edildiğini
gösterir. Fiil kök ve gövdelerine “–a, -e” ekinin getirilmesiyle yapılır. Olumsuzu -ma,-me ekiyle yapılır.
Örnek: Kul hizmetçi getireyim, hüner göstereyim.
Ben bu gece burada kalmayayım da, yola çıkayım.

2. Dilek-Koşul Kip Eki (-se, -sa)
Bir oluş ve kılışı “şart”a veya “dilek, istek ve niyet”e bağlayan bir tasarlama kipidir. Fiil kök ve gövdelerine
–se,-sa eki getirilmesiyle yapılır. Olumsuzu “-ma,-me” ekiyle yapılır.
Örnek: Kim o üç canavarı bastırsa, yense, öldürse kızımı ona veririm.
Bu olanları görmesem daha iyiydi.

3. Gereklilik Kip Eki (-meli, -malı)
Fiilin yapılmasının gerekli, zorunlu olduğunu ifade eder. Olumsuz “-ma, -me” ekiyle yapılır.
Örnek: Baba bu sözü sen bana dememeliydin.
Yalnız görmeliyim nerde hekim, nerde ilâç.

4. Emir Kipi (-)
Emir kipi, yapılması istenen işi kesinliğe bağlayarak emir biçiminde ifade eden kiptir. Fiil kök veya
gövdesine getirilen kip eki aynı zamanda şahsı da karşıladığından, kipe ayrıca şahıs ekleri getirilmez. Bu
kip I. tekil ve çoğul kişilere yönelik kullanılmaz. Olumsuzu “-ma,-me” ekiyle yapılır.
Örnek: Yoksa evdeki kıza razı olsun.
Tanrım, sen sağlığımızı bağışla, işimizi gücümüzü rast getir, namerde muhtaç etme!