Ağıtlar ve Tarihi Olaylar

Öyle ağıtlarımız var ki; Edirne’de, Yemen’de, Kudüs’te kalanları anlatır. Yedi kardeşinden bazılarının şehit düşmesiyle yüreği yanan Ahmet Çavuş (Urfalı)’un yaktığı ağıt, işte böyle bir ağıttır:
Yedi gardaşıdık gazada ünlü,
Hep gara bıyıklı yüzleri benli,
Zeybek şalvarlı da hep çuha donlu,
Ben bu derdin hangisine yanayım,
Zencirler zapdetmez benim gönlümü.
Halil yoğun güder içi guzulu
Ali haba geyer golu sızılı,
Gadir’in çocuklar gara yazılı
Ben bu derdin hangisine yanayım,
Zencirler zapdetmez benim gönlümü.
Ali ağam Edirne’de oldu şehit,
Garabıyık Yemen’de ünlendi yiğit,
İbik Ağam Kudüs’te kaldı bi büyük,
Ben bu derdin hangisine yanayım,
Zencirler zapdetmez benim gönlümü.
Âşık olsam ağır ağır söylesem,
El kaldırsam şu gönlümü eğlesem,
Şu gönlümü gıl ipinen bağlasam,
Ben bu derdin hangisine yanayım,
Zencirler zapdetmez benim gönlüm. (Yaldızkaya 1992: 41)
Birleşmiş Milletler Kararıyla; 1950 Yılında, Güney Kore’ye yardım amacıyla, General Tahsin Yazıcı komutasında 5.000 kişilik Türk Tugayı da Kore’ye gönderilmiştir.Kore’ye ulaşan Türk askeri kendini çatışmanın içinde buldu. Mançurya sınırına yakın bir yer olan Kunuri’de, süngü muharebesi ile, bölgenin yabancısı olmasına rağmen efsâneler yarattı. Şehitler verildi, yaralananlar oldu. Üç yıl süren Kore Savaşı sonunda evlerine dönemeyenlere ağıtlar yakılmıştır.
Anadolu’nun birçok yöresinden olduğu gibi, Emirdağ’dan da Kore’ye gidip de dönemeyenlerden birisi de Balişoğlu Eyüp Can’dır. Eyüp Can’ın şehit olması üzerine bir yakını aşağıdaki ağıdı yakar. Ağıtta, Türk askerinin Kore’ye gitmesini anlâmsız bulan Anadolu kadını, bunu “Kore senin vatanın mı, yurdun mu?” şeklinde ifâde ederken, O’na “Kırk belikli gelin almaya” ve “Yerine kardeşi Abdil’i göndermeye râzı olacağını” belirtir.
İzmir’den mi kalktı Kore’ye gemi,
Gemi gurban olam getir Eyüb’ü,
Çok ağlattın anan ile Baliş’i,
Kore senin vatanın mı, yurdun mu?
Gayıbıdın oğlum şehit oldun mu?
Şubeye vardım da künyen okundu,
Emirdağ’ı başımıza yıkıldı,
Dostumuz ağladı, düşman bakındı,
Dön gel oğlum dön gel kurban oluyum,
Sana kırk belikli gelin alıyım.
Köprüden ağrında gel bir görüyüm,
Görüyüm de gadın oğlum ölüyüm,
Apdil’i yerine vesek veriyim,
Bir günüm doğar da bir günüm batar.
Kore dağlarında aslanım yatar.
Kardeşinin şehit olması üzerine bacısı Zehra’da uzunca bir ağıt yakar. Ancak, ağıdın aşağıdaki mısraları hâfızada kalmıştır. Ağıtta; günlerce süren Kore yolculuğu “çığra yola” yani bir kişinin ancak geçebileceği ve kısa mesafelerde kullanılan yola benzetilirken, Kore evlerinin ufaklığı ve insanının küçük boylu oluşu Anadolu kadınının ağzından şöyle dile getirilir.
Kore’ye gidiyor bir uzun çığra,
Allah’ın aşkına Eyüb’e uğra,
Eyüp bize biz Eyüb’e doymadık,
Gelin alıp çeyizini dökemedik,
Ufacıktır şu Kore’nin evleri,
Benim gardaşımdır küçük beyleri. (Yaldızkaya1996: 6)
Millî Kahraman Gâzi Mustafa Kemâl Atatürk’ün mezarının İstanbul- Dolmabahçe sarayından Ankara’ya nakledilmesi sırasında, Emirdağ yöresinin ünlü ağıtçı kadını Döne Öksüz (Halide’nin Döne) tarafından aşağıdaki ağıt yakılmıştır. Okuma – yazması olmayan ama ehl-i dil olan Anadolu kadını yaktığı ağıtta; “Anan kızı olsaydı yanarıdı derdine” mısrasında Atatürk’ün kız kardeşinin hayatta olmayışını, “Ne bir kızı kalmış ne de bir oğlu” mısrasında ise ulu önderin çocuksuz oluşunu etkileyici bir şekilde ortaya koymaktadır.
Sana diyom sana Mustafa Kemâl,
Riyakâr kulların yalandan yanar,
Bu dünyada senin başına döner,
Saraya gel Gâzi baba saraya,
Sen düşürdün bir soğukluk araya.
Işık dünya başımıza dar geldi,
Gâzi baba hepisinden zor geldi,
1947 Yılında, Emirdağ’ın Başkonak (Kolanşam) köyünün Arzılı mahallesine bir askerî uçak düşer. Hava Kuvvetleri tarihine geçen bu olayda iki pilot subay şehit olur. Şehit olan pilot subaylara, yörenin ünlü ağıtçı kadını Topakkız (Gülsüm Köse) uzun bir ağıt yakar. Konar-göçer Türkmen kültüründen motifler de taşıyan bu ağıdın derleyebildiğimiz mısralarında, ağıtçı kadının “yol (y)ıramış varamış köyüne” mısrasında söz ettiği “köy” “Hava üssü”, “Haber verin âşiretinin beyine” mısrasında kastedilen “âşiret bey”i ise “Filo komutanı, Paşa”dır.
Duman durmuş Arzılı’nın dağına,
Yol (y)ıramış varamamış köyüne,
Haber verin âşiretinin beyine,
Gurbanlar olurum yaralı beyim,
Arzılı buraya aralı beyim.
Yeni çıkmış subayın da birisi,
Telde galmış saçların derisi,
Duydum’ola anasıynan garısı,
Gurbanlar olurum yaralı beyim,
Tayyare buraya aralı beyim. (Yaldızkaya 1992: 88)
Sonuç olarak; ağıtlar kişilerin özgeçmişleri olduğu gibi, bir bakıma toplumların da özgeçmişidir. Zira, bir milletin tarihi serüvenini ağıtlardan izleyebiliriz. Cephede, düşmana karşı verdikleri mücadelede çektikleri sıkıntıları, şehit ya da gâzi oluşlarını, cephe gerisindeki açlığı, kıtlığı, hastalığı ve içindeki ihaneti; bunlara karşı verilen mücadeleyi ağıtlarımızda görürüz. Şehit düşen ve gâzi olanların isimlerini belki tarih kitaplarında göremeyiz. Ama bunların analarının, bacılarının, yavukluları ve bu milletin hislerine tercüman olan âşıklarının söylemiş olduğu ağıtlarda isim isim bulabiliriz.Sözlerimi şâir Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun dizeleriyle bitirmek istiyorum.
Kitaplarda değil türkülerde ara Yemen’i,
Öleni, kalanı, gidip gelmeyeni.
KAYNAKLAR:
1. Elçin, Şükrü. Türkiye Türkçesinde Ağıtlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1990.
2. Kaya, Doğan. Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayını, 1999.
3. Özkan, Nevzat; Osman Horata.Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -12, Romanya ve Gagauz Edebiyatı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını,1999.
4. Yaldızkaya, Ö. Faruk. Emirdağ Yöresi Türkmen Ağıtları. İzmir: Bayraklı Matbaası, 1992.
5. Yaldızkaya, Ö. Faruk. “Bir Kore Ağıdı,” Erciyes Dergisi, Sayı: 221, Mayıs, 1996.